『ガリア戦記』を原文で読む(第2回)

(テキスト2ページ、1行目〜)

C.IVLII CAESARIS
COMMENTARII DE BELLO GALLICO
LIBER PRIMVS

IVLII→JULII
Jūlius -ī(男)ユーリウス(ローマ人の氏族名/Caesar家はこの氏族に属する)
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC.Julius 〜、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
commentārius -ī(男)記録
de(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
bellum -ī(中)戦争
Gallicus -a -um(形)Gallia人の、Galliaの
liber -bri(男)巻、編
prīmus -a -um(形)(最上級)第一の

I. 1. Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam incolunt Belgae, aliam Aquītānī, tertiam quī ipsōrum linguā Celtae, nostrā Gallī appellantur.

Gallia -ae(女)ガッリア(Galli族の地/のちにローマの属州)
omnis -is -e(形)(単数)全体の ・Gallia omnis 全ガリ
dīvidō -ere -vīsī -vīsum(他)分割する、部分に分ける ・Galli est omnis divisa in partes tres. ガリア全体は三つの部分に分かれている。
in(前)(+対格)(区分・分割において)〜に ・Gallia divisa est partes tres. Galliaは三つの部分に分かれている。
pars partis(女)地方、地域
trēs trēs tria(数)(基数)三つの
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
ūnus -a -um(形)一人の、一つの
incolō -ere -coluī -cultum(他)(自)住む、居住する
Belgae -ārum(男)(複)ベルガエ(Gallia北部にいた好戦的な部族)
alius -a -ud(形)(二つ(三つ)のうちの)もうひとつの、第2の(=alter)
Aquītānī -ōrum(男)(複)Aquitaniaの住民
tertius -a -um(数)(序数)第3の、3番目の
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
lingua -ae(女)(ある国・地方・民族に特有の)言語
Celtae -ārum(男)(複)ケルタエ、ケルトイ、ケルト族(ヨーロッパ北西部にいた民族/特にGallia南部の住民を指す)
noster -tra -trum(形)(所有)我々の、我々に属する、我々による
Gallī -ōrum(男)(複)ガッリー、ガリア人(主にGallia TransalpiaとGallia Cisalpinaに住んでいたケルト系一部族)
apellō -āre -āvī -ātum(他)(受動)〜と呼ばれている、〜という名である

2. Hī omnēs linguā, īnstitūtīs, lēgibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquītānīs Garumna flūmen, ā Belgīs Mātrona et Sēquana dīvidit.

hic haec hoc(代)(指示詞)これ、この人
omnis -is -e(形)それぞれ(おのおの)の
institūtum -ī(中)慣習
lexgis(女)法、法律
inter(前)(+対格)(一般に)〜の間で、〜の中で
suī(代)(再帰)(属格)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
differō differe distulī dīlātum(自)異なる、相違する(inter se) ・hi omnes linguā inter se differunt 彼らはみなことばにおいて互いに異なっている
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
Garumna -ae(男)ガルムナ(Gallia南部の大河/現Garonne)
flūmen -minis(中)川
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
Mātrona -ae(女)マートロナ(Sequana川の支流/現Marne)
et(接)〜と(そして)〜
Sēquana -ae(男)(女)セークゥアナ(Gallia Celtiaの主な川の一つ/現Seine)
dīvidō -ere -vīsī vīsum(他)切り離す、分離する(+人の対格(物・事の対格)a 物・事の奪格)

3. Hōrum omnium fortissimī sunt Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte prōvinciae longissimē absunt, minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae ad effēminandōs animōs pertinent important, proximīque sunt Germānīs, quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt.

fortis -is -e(形)(精神的に)勇敢な、不屈の
proptereā(副)それゆえに、その結果として ・proptereā ruod 〜であるから
quod(接)(理由)(+直説法)〜ので
cultus -ūs(男)洗練
atque(接)〜と、そして
hūmānitās -ātis(女)教養、洗練
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
longē(副)遠くに、かなたに
absum abesse āfuī(自)離れている(ab 人の奪格(物・事の奪格))
minimē(副)(最上級)少しも〜(で)なく
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける) ・-que 〜 -que(et、ac)〜も〜も
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
mercātor -ōris(男)商人
saepe(副)しばしば、頻繁に
commeō -āre -āvī -ātum(自)行ったり来たりする、頻繁に訪れる
effēminō -āre -āvī -ātum(他)めめしくする、柔弱にする
animus -ī(男)(しばしば複)勇気、大胆
pertineō -ēre -tinuī -tentum(自)資する、役立つ
importō -āre -āvī -ātum(他)持ち込む、輸入する
proximus -a -um(形)(最上級)最も近い(+与格)
Germānī -ōrum(男)(複)ゲルマーニー、ゲルマン人
trans(前)(+対格)〜を越えて、〜を通って向こうに ・qui trans Rhenum incolunt Rhenus川の向こう側に住む人々
Rhēnus -ī(男)レーヌス(GalliaとGermaniaの境をなす川/現Rhein)
quīcum(quiの単数奪格の古形/cum)=quocum(<cum quo)その人(もの)といっしょに
continenter(副)(空間的・時間的に)引き続いて、間断なく
gerō -ere gessī gestum(他)行なう、処理する、管理する

4. Quā dē causā Helvētiī quoque reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt, quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, cum aut suīs fīnibus eōs prohibent aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
(前)(+奪格)(理由・原因)〜のために
causa -ae(女)理由、原因
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
quoque(副)同じく、同様に
reliquus -a -um(形)残っている、残りの
virtūs -ūtis(女)勇気、果断
praecēdō -ere -cessī -cessum(他)しのぐ、まさる(+対格)
ferē(副)ほとんど、ほぼ
cotīdiānus -a -um(形)毎日の、日々の
proelium -i(中)戦い、戦闘
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
contendō -ere -tendī -tentum(自)争う、競う、戦う(cum 人の奪格)
cum(接)(+直説法)(反復)〜するたびごとに、〜の時はいつも
aut(接)aut 〜 aut 〜あるいは〜
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
finis -is(男)(女)(複)領域、領土
prohibeō -ēre -buī -bitum(他)遠ざける、そらす
in(前)(+奪格)〜の中に、〜において、〜に
gerō -ere gessī gestum(他)行なう、処理する、管理する

5. Eōrum ūna pars, quam Gallōs obtinēre dictum est, initium capit ā flūmine Rhodanō, continētur Garumnā flūmine, Ōceanō, fīnibus Belgārum, attingit etiam ab Sēquanīs et Helvētiīs flūmen Rhēnum, vergit ad septentriōnēs.

obstinō -āre -āvī -ātum(他)固く決心する、固執する(+物・事の対格)
dicō -ere dixī dictum(他)語る、述べる(+対格+不定法)
initium -ī(中)開始、始まり
capiō -ere cēpī captum(他)達する、着く(+物・事の対格)
Rhodanus -ī(男)ロダヌス(地中海に注ぐGalliaの川/現Rhône)
contineō -ēre -tinuī -tentum(他)取り囲む
Ōceanus -ī(男)大地を取り巻いている大洋
attingō -ere -tigī -tactum(他)隣接する(+物・事の対格)
etiam(副)さらに、そのうえ
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜において、〜の側に
Sēquanī -ōrum(男)(女)セークゥアナ(Gallia CelticaのArar川とJura山脈の間にいた一部族)
vergō -ere versī(自)傾斜をなす、(下方に)向かって(延びて)いる
septentriōnis(男)(主に複)北、北方

6. Belgae ab extrēmīs Galliae fīnibus oriuntur, pertinent ad īnferiōrem partem flūminis Rhēni, spectant in septentriōnem et orientem sōlem.

extrēmum -ī(中)端、縁
orior -īrī ortus sum(自)(形式受動相)始まる
pertineō -ēre -tinuī -tentum(自)広がる、わたる、及ぶ(ad 物・事の対格)
inferior -ius(形)(比較級)より低い、より下の
spectō -āre -āvī -ātum(自)(反復)(ある方向に)向いている、面する(in 物・事の対格)
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ ・spectare in septentriones 北の方に面している
septentriōnis(男)(主に複)北斗七星
oriens -entis(形)(現在分詞)(天体が)昇る
sōl sōlis(男)太陽 ・oriens sōl=ortis solis 東

7. Aquītānia ā Garumnā flūmine ad Pyrēnaeōs montēs et eam partem Ōceanī quae est ad Hispāniam pertinet; spectat inter occāsum sōlis et septentriōnēs.

Aquītānia -ae(女)アクゥイーターニア(Gallia南西部の地方)
Pȳrēnaeus -a -um(形)Pyreneの ・montes Pyrenaei ピレネー山脈
mons montis(男)(複)山岳(丘陵)地帯
is ea id(形)(指示詞)この、その
pars partis(女)部分、一部
Hispānia -ae(女)ヒスパニア(現イベリア半島/Hispania citerior(のちTarraconensis)とHispania ulterior(のちLusitaniaとBaetica)に分かれた)
inter(前)(+対格)(空間的)〜の間に、〜のまん中に
occāsus -ūs(男)日没、沈むこと
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)