『ガリア戦記』を原文で読む(第15回)

(テキスト34ページ、1行目〜)

XIV. 1. Hīs Caesar ita respondit: Eō sibi minus dubitātiōnis darī, quod eās rēs, quās lēgātī Helvētiī commemorāssent memoriā tenēret, atque eō gravius ferre, quō minus meritō populī Rōmānī accidissent:

hic haec hoc(代)(指示詞)これ、この人
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
ita(副)この(その)ように ・ita sum(私は)そのとおりです。
respondeō -ēre -spondī -sponsum(他)答える、(手紙で)返事をする(+与格)
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
suī(代)(再帰)(属格)(与格:sibi)(奪格:sē)(対格&奪格:sē、sēsē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
minus(副)(比較級)(中性形)より少なく(小さく)
dubitātiōnis(女)迷い、ためらい
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける(+人の与格+物・事の対格)
quod(接)(理由)(+接続法)〜という理由で、〜と言って
is ea id(形)(指示詞)この、その
rēs reī(女)物、物事、事柄
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
legātus -ī(男)使節
Helvētius -a -um(形)Helvetii族の
commemorāssent→commemorāvissent
commemorō -āre -āvī -ātum(他)思い出させる(+物・事の対格)
memoria -ae(女)憶えていること、記憶 ・tenere memoriā 憶えている
teneō -ēre tenuī tentum(他)心に留める、記憶する
atque(接)〜と、そして
(副)(奪格)ますます、いっそう(+比較級)
gravis -is -e(形)重い
ferō ferre tulī lātum(他)運ぶ、持っていく(+物・事の対格)
quō(接)(+比較級)それだけいっそう〜するように
meritum -ī(中)過失、落度
populus -ī(男)民族、国民
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
accidō -ere -cidī(自)ふりかかる(+人の与格)

2. quī sī alicūius iniūriae sibi cōnscius fuisset, nōn fuisse difficile cavēre; sed eō dēceptum, quod neque commissum ā sē intellegeret quārē timēret neque sine causā timendum putāret.

(接)もし〜ならば/(+接続法)(+過去完了)(過去の事実に反する仮定)
alicūius→alicūjus
aliquis -qua -quid(代)(不定)何か、あるもの
iniūriae→injūriae
injūria -ae(女)不正、不当な行為(扱い)
conscius -a -um(形)意識している、自覚している(sibi 物・事の奪格)
nōn(副)〜でない
difficilis -is -e(形)困難な、面倒な、厄介な(+人の与格)
caveō -ēre cāvī cautum(自)警戒する、用心する
sed(接)(否定辞の後で)(〜ではなく)〜で
dēcipiō -pere -cēpī -ceptum(他)欺く、だます(+人の対格+物・事の奪格)
quod(接)〜ということが(を)
neque(副)=nec(副)〜でない(=non)
committō -ere -mīsī -missum(他)ひき起こす(quare)
ā(前)(+奪格)〜によって
intellegō -ere -lexī -lectum(他)(知的に)把握する、理解する(+間接疑問)
quārē(副)(奪格)(関係詞)それによって〜するところの
timeō -ēre -muī(自)恐れる、心配する、気づかう
sine(前)(+奪格)〜がなく、〜なしに
causa -ae(女)理由、原因
putō -āre -āvī -ātum(他)思う、信ずる、考える(+対格+不定法)

3. Quod sī veteris contumēliae oblīvīscī vellet, num etiam recentium iniūriārum, quod eō invītō iter per prōvinciam per vim temptāssent, quod Haeduōs, quod Ambarrōs, quod Allobrogas vexāssent, memoriam dēpōnere posse?

quod(副)(しばしばsi(quodsiとも書かれる)、nisi、quiaなどと)そして(それゆえに)、しかし
(接)(+接続法)(譲歩)たとえ〜としても
vetus -teris(形)古い、長年の
contumēlia -ae(女)暴言、侮辱
oblīviscor -scī oblītus sum(自)(形式受動相)忘れる(+属格)
volō velle voluī(他)欲する、望む、願う(+不定法)
num(副)(疑問詞)(否定の答を予期する疑問文を導いて)〜ではないだろうね
etiam(副)さらに、そのうえ
recens -entis(形)近ごろの、最近の
iniūriārum→injūriārum
invītus -a -um(形)いやいやながらの、不承不承の、不本意
iter itineris(中)行進、行軍
per(前)(+対格)〜を通って、〜を越えて、〜の間を ・iter per provinciam nostram われらの属州を通る道
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
per(前)(+対格)(手段・媒介)〜によって、〜で
vīs(対格:vim)(女)暴力
temptāssent→temptāvissent
temptō -āre -āvī -ātum(他)試す、試みる(+対格)
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
Ambarrī -ōrum(男)(複)アンバッリー(Arar川の両岸にいたケルト系一部族)
Allobrox -ogis(男)(複:Allobroges)アッロブロゲース(Gallia Narbonensisにいたケルト系一部族/Q. Fabius Maximusに征服された(前121))
vexāssent→vexāvissent
vexō -āre -āvī -ātum(他)(反復)虐待する、迫害する
dēpōnō -ere -posuī -positum(他)捨てる、やめる
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)

4. Quod suā victōriā tam īnsolenter glōriārentur quodque tam diū sē impūne iniūriās tulisse admīrārentur, eōdem pertinēre.

suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
victōria -ae(女)勝利
tam(副)この(その)ように、これ(それ)ほどに
insolenter(副)傲慢に、不遜に
glōrior -ārī -ātus sum(自)(形式受動相)誇る、自慢する(+物・事の奪格)
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
diū(副)長く、長い間
impūne(副)罰を受けずに
ferō fere tulī lātum(他)もたらす、ひき起こす
admīror -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)驚く、不思議に思う(quod)
eōdem(副)(奪格)同じ場所へ
pertineō -ēre -tinuī -tentum(自)属する、帰する

5. Cōnsuēsse enim deōs immortālēs, quō gravius hominēs ex commūtātiōne rērum doleant, quōs prō scelere eōrum ulcīscī velint, hīs secundiōrēs interdum rēs et diūturniōrem impūnitātem concēdere.

Cōnsuēsse→Cōnsuēvisse
consuescō -ere -suēvī -suētum(自)(完了)慣れている/習慣としている(+不定法)
enim(接)なぜならば、というのも
deus -ī(男)神
immortālis -is -e(形)不死の
quō(接)(目的)(+接続法)〜するように
gravis -is -e(形)きびしい、ひどい、激しい
homō -minis(男)(女)人、人間
ex(前)(+奪格)(原因・理由)〜のために、〜のせいで、〜の結果として
commūtātiōnis(女)変化、変動
rēs reī(女)事態、事情、状況 ・rēs secundae 順境、幸運
doleō -ēre doluī dolitum(自)嘆き苦しむ、苦しむ、残念に思う(ex 物・事の奪格)
prō(前)(+奪格)〜に対して、〜の報酬(罰)として ・人の対格 prō scele ulcissi ある人を非行のために罰する
scelus -leris(中)犯罪、悪行、悪事
ulciscor -scī ultus sum(他)(形式受動相)罰する、懲らしめる
volō velle voluī(他)(+不定法)欲する、望む、願う
secundus -a -um(形)(結果・状況などが)好都合の、有利な、順調な ・res secundae 幸運、順境
interdum(副)時々、折々
et(接)〜と(そして)〜
diūturnus -a -um(形)永続する、長期間の
impūnitās -ātis(女)罰を受けないこと
concēdō -ere -cessī -cessum(他)許す、許可する(+人の与格+物・事の対格)

6. Cum ea ita sint, tamen, sī obsidēs ab eīs sibi dentur, utī ea quae polliceantur factūrōs intellegat, et sī Haeduīs dē iniūriīs quās ipsīs sociīsque eōrum intulerint, item sī Allobrogibus satis faciant, sēsē cum eīs pācem esse factūrum.

cum(接)(+接続法)(対立的)〜する間に、〜の一方、〜であるのに
tamen(副)しかし、にもかかわらず
obses obsidis(男)(女)人質
ab(前)(+奪格)〜から、〜より
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける
utī(接)=ut(接)(+接続法)(副詞節を導く)(目的)〜するために
polliceor -ērī -licitus sum(他)(形式受動相)約束する、保証(確言)する
faciō -cere fēcī factum(他)実行する、果たす(+物・事の対格)
intellegō -ere -lexī -lectum(他)知覚する、認知する
et(接)そしてまったく、しかも
(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
iniūriīs→injūriīs
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
socius -ī(男)同盟者、盟友
inferō -ferre intulī illātum(他)(害悪を)与える、ひき起こす
item(副)また、さらに、そのうえ
satis(不変化詞)(中)十分 ・satis facio=satisfaciō -facere -fēcī -factum(自)弁済する、償う
sēsē(代)(再帰)(対格、奪格)=se
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
pax pācis(女)講和、和平
faciō -cere fēcī factum(他)(同盟を)結ぶ

7. Dīvicō respondit: Ita Helvētiōs ā māiōribus suīs īnstitūtōs esse, utī obsidēs accipere, nōn dare, cōnsuērint: ēius reī populum Rōmānum esse testem. Hōc respōnsō datō discessit.

Dīvīcōnis(男)ディーウィーコー(Helvetii族の領袖で、Caesarへの使節団の首席)
respondeō -ēre -spondī -sponsum(他)答える、(手紙で)返事をする
ita(副)(ut、quamodo、quemadmodumなどとともに)〜と同様に、〜のように
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
māiōribus→mājōribus
mājōrēs -um(男)(複)先祖、父祖
instituō -ere -stituī -stitūtum(他)教え込む、教育する(+不定法)
utī(副)=ut(副)(関係詞)(ita、sicと呼応して)〜のように、そのように
accipiō -pere -cēpī -ceptum(他)受け取る、受領する
cōnsuērint→cōnsuēverint
ēius→ējus
testis -is(男)(女)証人
hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
responsum -ī(中)答え、返答
discēdō -ere -cessī -cessum(自)立ち去る、遠ざかる
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)