『ガリア戦記』を原文で読む(第22回)

(テキスト54ページ、1行目〜)

XXI. 1. Eōdem diē ab explōrātōribus certior factus hostēs sub monte cōnsēdisse mīlia passuum ab ipsīus castrīs octō, quālis esset nātūra montis et quālis in circuitū ascēnsus quī cōgnōscerent mīsit. Renūntiātum est facilem esse.

īdem eadem idem(形)(指示詞)同じ、同一の、同様の
diēs -ēī(男)(女)(特定の)日
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜によって
explōrātor -ōris(男)調査者
certus -a -um(形)(物事が)確実な、疑う余地のない ・certiorem facere+人の対格(+対格+不定法)ある人を〜について確かな知識(情報)を持つものにする(=ある人に〜を知らせる(報告する))
faciō -cere fēcī factum(自)〜になるようにする、〜させる
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
sub(前)(+奪格)(空間的/位置)〜の下のほうで、〜のふもとで ・sub monte considere 山麓に陣取る
mons montis(男)山、丘
consīdō -ere -sēdī -sessum(自)(軍隊が)陣を張る、陣取る
mille(不変化詞)(数詞)(基数)(複mīlisは中性名詞)1000(の)
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille passuum 距離の単位(=約1.48 km)
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
ipse -a -um(単数属格:ipsīus)(代)(強意)自ら、自身
castrum -ī(中)城砦、要塞、とりで
octō(不変化詞)(数詞)(基数)8(の)
quālis -is -e(形)(疑問詞)どのような
nātūra -ae(女)特徴、性質
et(接)〜と(そして)〜
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
circuitus -ūs(男)回り道
ascendō -ere -scendī -scentum(自)登る、上る(in 物・事の奪格)
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+接続法)(目的)〜するために
cognoscō -ere -gnōvī -gnitum(他)調べる
mittō -ere mīsī missum(他)送る、派遣する、差し向ける
renuntiō -āre -āvī -ātum(他)報告する、伝える(+対格+不定法)
facilis -is -e(形)(実行・入手が)容易な、簡単な

2. Dē tertiā vigiliā T. Labiēnum, lēgātum prō praetōre, cum duābus legiōnibus et iīs ducibus quī iter cōgnōverant summum iugum montis ascendere iubet; quid suī cōnsiliī sit ostendit.

(前)(+奪格)(時間的に)〜の間に
tertius -a -um(数)(基数)第3の、3番目の
vigilia -ae(女)1夜警時(日没から夜明けまでの時間の1/4)・de tertia vigilia 第3夜警時(の間)に
T.(略)=Titus -ī(男)ティトゥス(ローマ人の個人名)
Labiēnus -ī(男)ラビエーヌス(ローマ人の家名/特にT. Atius Labiēnus、GalliaにおけるCaesarの副官/のちにPompeius側に寝返った)
lēgātus -ī(男)(将軍・総督の)副官、代官
prō(前)(+奪格)〜の代わりに、〜の名義で
praetor -ōris(男)属州総督(=propraetor)
cum(前)(+奪格)〜といっしょに
duo -ae -o(数)(基数)二つ(の)
legiōnis(女)軍団(兵員約4200-6000)
is ea id(代)(指示詞)is, qui 〜の人
dux ducis(男)(女)案内者
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
iter itineris(中)道
cognoscō -ere -gnōvī -gnitum(他)知るようになる(+物・事の対格)
summus -a -um(形)(最上級)一番高い(上の)、頂上の
iugum→jugum
ascendō -ere -scendī -scensum(他)登る、上る(+物・事の対格)
iubet→jubet
jubeō -ēre jussī jussum(他)命ずる、指図する(+不定法)
quis quis quid(代)(疑問詞)だれ、何、どれ
suī(代)(再帰)(属格)(対格&奪格:sē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
consilium -ī(中)計画、意図
ostendō -ere -tendī -tentum(他)知らせる、明らかにする

3. Ipse dē quartā vigiliā eōdem itinere quō hostēs ierant ad eōs contendit equitātumque omnem ante sē mittit.

quartus -a -um(数)(基数)第4の、4番目の
īre iī itum(自)行く、来る
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
contendō -ere -tendī -tentum(自)急いで行く(ad 物・事の対格)
equitātus -ūs(男)騎兵隊
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)
omnis -is -e(形)(単数形)全体の
ante(前)(+対格)(空間的)〜の前方へ

4. P. Cōnsidius, quī reī mīlitāris perītissimus habēbātur et in exercitū L. Sullae et posteā in M. Crassī fuerat, cum explōrātōribus praemittitur.

rēs reī(女)行為、事業
mīlitāris -is -e(形)軍隊の ・res mīlitāris 軍事
perītus -a -um(形)経験のある、熟練した(+属格)
habeō -ēre habuī habitum(他)(〜と)みなす、考える(+2個の対格)
exercitus -ūs(男)訓練された軍隊
L.(略)=Lūcius -ī(男)ルーキウス(ローマ人の個人名)
Sulla -ae(男)スッラ(Cornelia氏族の家名/特にL. Cornelius Sulla Felix、ローマの独裁官(前82-79))
posteā(副)次に、続いて、それから
M.(略)=Marcus -ī(男)マルクス(ローマ人の個人名)
Crassus -ī(男)クラッスス(Licinia氏族に属する家名/特にM. Licinius Crassus、Divesとあだ名された大富豪(前115?-53)/Caesar、Pompeiusとともに第1回三頭政治を行なった(前60))
praemittō -ere -mīsī -missum(他)先に送る、先遣する
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)