『ガリア戦記』を原文で読む(第27回)

(テキスト64ページ、9行目〜)

XXVI. 1. Ita ancipitī proeliō diū atque ācriter pugnātum est. Diūtius cum sustinēre nostrōrum impetūs nōn possent, alterī sē, ut coeperant, in montem recēpērunt, alterī ad impedīmenta et carrōs suōs sē contulērunt.

ita(副)この(その)ように
anceps -cipitis(形)両側の、前後の ・anceps proelium 同時に前後の敵を相手にする戦い
proelium -ī(中)戦い、戦闘
diū(副)長く、長い間
atque(接)〜と、そして
ācriter(副)激しく、精力的に
pugnō -āre -āvī -ātum(他)戦う、戦闘(格闘)する
diūtius(副)(比較級)より長く
cum(接)(+接続法)(歴史的/未完了、過去完了)〜した時に、〜の時
sustineō -ēre -tinuī -tentum(他)耐える、持ちこたえる
noster -trī(男)(複)我々の家族(親類・同胞・軍隊・兵)
impetus -ūs(男)突進、攻撃、襲撃
nōn(副)〜でない
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)
alter -era -erum(形)二つのうち一方の ・alter 〜 aiter 〜 一方は〜他方は
suī(代)(再帰)(属格)(対格&奪格:sē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
ut(副)(関係詞)〜のように、そのように
coepiō -ere -epī -eptum(他)始める(+物・事の対格)
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
mons montis(男)山、丘
recipiō -pere -cēpī -ceptum(他)(兵・軍隊を)引き上げる、撤退させる
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
impedīmentum -ī(中)荷馬
et(接)〜と(そして)〜
carrus -ī(男)二輪の馬車
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
conferō conferre contulī collātum(他)運ぶ ・se conferre 行く、赴く

2. Nam hōc tōtō proeliō, cum ab hōrā septimā ad vesperum pugnātum sit, āversum hostem vidēre nēmō potuit.

nam(接)もちろん、確かに
hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
tōtus -a -um(形)全体(全部)の ・totā nocte 一晩中
cum(接)(+接続法)(譲歩)たとえ〜であっても、〜にもかかわらず
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜以来
hōra -ae(女)(昼または夜の1/12)一時間
septimus -a -um(数)(序数)第7の、7番目の
ad(前)(+対格)(時間的)〜まで
vester -erī(男)夕方、晩
āvertus -a -um(形)(完了分詞)後ろ向きの、背を向けた
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
videō -ēre vīdī vīsum(他)見る(+対格)
nēmō(男)(女)誰も〜ない

3. Ad multam noctem etiam ad impedīmenta pugnātum est, proptereā quod prō vallō carrōs obiēcerant et ē locō superiōre in nostrōs venientēs tēla coniciēbant et nōn nūllī inter carrōs rotāsque matarās ac trāgulās subiciēbant nostrōsque vulnerābant.

multus -a -um(形)(時間が)進んだ、遅い ・multa nox 夜ふけ、深夜
nox noctis(女)夜
etiam(副)(時間的に)まだ、依然として
ad(前)(+対格)〜に、〜において、〜の近くに
proptereā(副)それゆえに、その結果として ・proptereā ruod 〜 〜であるから
quod(接)(理由)(+直説法)〜ので
prō(前)(+奪格)〜の代わりに、〜の名義で ・carros prō vallo obicere 防壁の代わりに荷馬車を前に置く
vallum -ī(中)堡塁(ほうるい)
obiēcerant→objēcerant
obiciō -ere -jēcī -jectum(他)防壁(障害物)として前に置く
ē(前)=ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex/子音の前ではしばしばeも用いられる)(空間的)〜から、〜より
locus -ī(男)場所、位置
superior -or -ius(形)(比較級)より高い(上の)
in(前)(+対格)(空間的)(態度・行動・感情など)〜に対して、〜に向かって
veniō -īre vēnī ventum(自)来襲する、進撃して来る
tēlum -ī(中)飛び道具(矢・投げ槍・石など)
coniciēbant→conjiciēbant
conjiciō -cere -jēcī -jectum(他)投げつける(物・事の対格 in 物・事の対格)
nullus -a -um(形)ない ・non nullus 少なからぬ、かなりの
inter(前)(+対格)(空間的)〜の間に、〜のまん中に
rota -ae(女)輪、車輪
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける)〜と、また、そして
matara -ae(女)(Galliaの)投げ槍
ac=atque
trāgula -ae(女)(Gallia人やHispania人の)革ひも付きの投げ槍
sūbiciō -cere -jēcī -jectum(他)下から投げる、ほうり上げる、突き上げる
vulnerō -āre -āvī -ātum(他)傷つける、負傷させる

4. Diū cum esset pugnātum, impedīmentīs castrīsque nostrī potītī sunt. Ibi Orgetorīgislia atque ūnus ē fīliīs captus est.

castrum -ī(中)城砦、要塞、とりで(=castellum)
potior -īrī potītus sum(他)(形式受動相)わがものとする、獲得する(+奪格)
ibi(副)そこに(で)
Orgetrixgis(男)オルゲトリクス(Caesarに敵対したHelvetii族の指導者)
lia -ae(女)娘
ūnus(男)一人、唯一の人
ē(前)=ex(前)(+奪格)(子音の前ではしばしばeも用いられる)(範囲)〜の中の
fīlius -ī(男)息子
capiō -ere cēpī captum(他)とらえる、捕虜にする

5. Ex eō proeliō circiter mīlia hominum CXXX superfuērunt eāque tōtā nocte continenter iērunt: nūllam partem noctis itinere intermissō in fīnēs Lingonum diē quartō pervēnērunt, cum et propter vulnera mīlitum et propter sepultūram occīsōrum nostrī trīduum morātī eōs sequī nōn potuissent.

is ea id(形)(指示詞)この、その
circiter(副)(数・時間が)およそ
mille(不変化詞)(数)(基数)1000(の)
homō -minis(男)(女)人、人間
C.(略)centum(不変化詞)(数)(基数)100(の)
X(不変化詞)(中)(ローマ数字)=10
supersum -esse -fuī(自)生き残(ってい)る(ex 物・事の奪格)
continenter(副)(空間的・時間的に)引き続いて、間断なく
īre iī itum(自)進む、動く
nullus -a -um(形)ない
pars partis(女)部分、一部
iter itineris(中)行進、行軍
intermittō -ere -mīsī -missum(他)中断する(+物・事の対格)
nis -is(男)(女)(複)領域、領土
Lingonēs -um(男)(複)リンゴネース(Gallia Celticaにいた一部族)
diēs -ēī(男)(女)(特定の)日
quartus -a -um(数)(序数)第4の、4番目の
perveniō -īre -vēnī -ventum(自)着く、到着する(in 物・事の対格)
cum(接)(+接続法)(理由)〜の故に、〜であるから
et(接)et 〜 et 〜 〜も〜も
propter(前)(+対格)〜のゆえに、〜の結果として
vulnus -neris(中)(人・動物・植物・土地などに負わせる)傷
mīles -litis(男)(女)兵、兵士
sepultūra -ae(女)埋葬
occīsor -ōris(男)殺害者
trīduum -ī(中)3日間
moror -ārī -ātus sum(他)妨げる、遅らせる(+人の対格)
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
sequor -quī secūtus sum(他)(形式受動相)追う、追跡する

6. Caesar ad Lingonas litterās nūntiōsque mīsit, nē eōs frūmentō nēve aliā rē iuvārent: quī sī iūvissent, sē eōdem locō quō Helvētiōs habitūrum. Ipse trīduō intermissō cum omnibus cōpiīs eōs sequī coepit.

Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC.Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
littera -ae(女)(複)手紙、書簡、書状
nuntius -ī(男)使者
mittō -ere mīsī missum(他)送る、派遣する、差し向ける
(接)(+接続法)(命令・忠告・要求)〜しないように
frūmentum -ī(中)穀物
nēve(接)しかも(また)〜(し)ないように
alius -a -ud(形)他の、別の
rēs reī(女)物、物事、事柄
iuvārent→juvārent
juvō -āre jūvī jūtum(他)助ける、援助する、助力する(+人の対格)
quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
(接)もし〜ならば(+完了)(可能性はあるものの見込みのなさそうな(本当らしくない)仮定)
īdem eadem idem(形)(指示詞)同じ、同一の、同様の
locus -ī(男)事情、状況
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
habeō -ē habuī habitum(他)(性質・権利・機能などを)有する
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
intermittō -ere -mīsī -missum(他)間をあける
cum(前)(+奪格)(手段・方法)〜で、〜をもって、〜によって
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
cōpia -ae(女)(複)部隊、軍勢
sequor -quī secūtus sum(他)(形式受動相)追う、追跡する
coepiō -ere -epī -eptum(他)始める(+不定法)
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)