『ガリア戦記』を原文で読む(第32回)

(テキスト76ページ、1行目〜)

XXXI. 1. Eō conciliō dīimissō, īdem prīncipēs cīvitātum quī ante fuerant ad Caesarem revertērunt petiēruntque utī sibi sēcrētō in occultō dē suā omniumque salūte cum eō agere licēret.

is ea id(形)(指示詞)この、その
concilium -ī(中)会合、集会
dīmittō -ere -mīsī -missum(他)(集まりを)解散させる
īdem eadem idem(形)(指示詞)同じ、同一の、同様の
princeps -cipis(男)(女)長、指導者、監督者
cīvitās -ātis(女)国家、共同体
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
ante(副)(時間的)前に、以前に
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
revertor -vertī -versus sum(自)(形式受動相)引き返す、帰る
petō -ere petiī petītum(他)請い求める、頼む(ut、ne)
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
utī(接)=ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(命令・説得・依頼・決心・願望・同意・配慮などを意味する動詞または語句のあとで)〜(する)ことを
suī(代)(再帰)(属格)(与格:sibi、対格&奪格:sē、sēsē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
sēcrētō(副)(奪格)ひそかに、こっそり
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)〜で、〜において、〜のもとで
occultum -ī(中)秘密(にすること)
(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
salūs -ūtis(女)無事、安全
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
agō -ere ēgī actum(自)談判する、折衝する(cum 人の奪格)
licet -ēre licuit(自)(非人称)(〜することが)自由である、許されている(+不定法)

2. Eā rē impetrātā sēsē omnēs flentēs Caesarī ad pedēs prōiēcērunt: Nōn minus sē id contendere et labōrāre nē ea quae dīxissent ēnūntiārentur, quam utī ea quae vellent impetrārent, proptereā quod, sī ēnūntiātum esset, summum in cruciātum sē ventūrōs vidērent.

rēs reī(女)物、物事、事柄
impetrō -āre -āvī -ātum(他)達成する
omnēs -ium(男)(女)(複)すべての人々
fleō -ēre flēvī flētum(自)泣く、嘆く、悲しむ
pēs pedis(男)足
prōiēcērunt→prōjēcērunt
prōiciō -cere -jēcī -jectum(他)(再帰、受動)飛び込む
nōn(副)〜でない
minus(副)(比較級)(中性形)より少なく(小さく) ・non minus 劣らず、同様に
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
contendō -ere -tendī -tentum(他)熱心に追求する、得ようと努める
et(接)〜と(そして)〜
labōrō -āre -āvī -ātum(他)(苦労して)仕上げる
(接)(+接続法)(努力・注意)〜しないように
dīcō -ere dixī dictum(他)言う、発言する、話す
ēnuntiō -āre -āvī -ātum(他)公表する、(秘密を)明かす
quam(副)(関係詞)〜のように、〜と同様に
volō velle voluī(他)欲する、望む、願う
impetrō -āre -āvī -ātum(他)(嘆願によって)獲得する
proptereā(副)それゆえに、その結果として ・proptereā quod 〜 〜であるから
quod(接)(理由)(+接続法)〜という理由で、〜と言って
(接)もし〜ならば/(+接続法)(+未完了)(現在の事実に反する仮定)
summus -a -um(形)(最上級)究極の、一番の、最高(最大)の
in(前)(+対格)(ある状況・状態など)〜へ
cruciātus -ūs(男)苦痛を与えること、拷問
veniō -īre vēnī ventum(自)(ある状態(立場)に)なる、陥る
videō -ēre vīdī vīsum(他)予見する

3. Locūtus est prō hīs Dīviciācus Haeduus: Galliae tōtīus factiōnēs esse duās; hārum alterīus prīncipātum tenēre Haeduōs, alterīus Arvernōs.

loquor -quī locūtus sum(他)(形式受動相)言う、話す
prō(前)(+奪格)〜の代わりに、〜の名義で
hic haec hoc(代)(指示詞)これ、この人
Dīviciācus -ī(男)ディーウィキアークス(Aedui族の首領/Caesarに味方して、兄弟Dumnorixと争った)
Haeduus→Aeduus -s -um(形)Aedui族の
Gallia -ae(女)ガッリア(Galli族の地/のちにローマの属州)
tōtus -a -um(属格:tōtīus)全体(全部)の
factiōnis(女)党派
duo -ae -o(数)(基数)二つ(の)
alter -era -erum(属格:alterīus)(形)二つのうち一方の ・alter 〜 alter 一方は〜他方は
principātus -ūs(男)指導者の地位
teneō -ēre tenuī tentum(他)(地位・官職などを)占める、勤める
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
Arvernī -ōrum(男)(複)アルウェルニー(Gallia南部(現Auvergne)にいたケルト系一部族)

4. Hī cum tantopere dē potentātū inter sē multōs annōs contenderent, factum esse utī ab Arvernīs Sēquanīsque Germānī mercēde arcesserentur.

cum(接)(+接続法)(歴史的/+未完了)〜した時に、〜の時
tantopere(副)これ(それ)ほどまで大いに(はなはだしく)
potentātus -ūs(男)政治力、権力、勢力
inter(前)(+対格)(一般に)〜の間で、〜の中で
multus -a -um(形)多数の、多くの、豊富な
annus -ī(男)年
contendō -ere -tendī -tentum(自)争う、競う、戦う(cum 人の奪格)
faciō -cere fēcī factum(他)〜になるようにする、〜させる(ut)
utī(接)=ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(原因・結果・目的などを意味する動詞または語句のあとで)〜(する)ことを(が)
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜によって
Sēquanī -ōrum(男)(複)セークゥアニー(Gallia CelticaのArar川とJura山脈の間にいた一部族)
Germānī -ōrum(男)(複)ゲルマーニー、ゲルマン人
mercēs -ēdis(女)報酬
arcessō -ere -īvī -ītum(他)呼び寄せる、招く

5. Hōrum prīmō circiter mīlia XV Rhēnum trānsīsse; posteāquam agrōs et cultum et cōpiās Gallōrum hominēs ferī ac barbarī adamāssent, trāductōs plūrēs; nunc esse in Galliā ad centum et XX mīlium numerum.

prīmō(副)最初に、初めに
circiter(副)(数・時間が)およそ
mille(不変化詞)(数)(基数)(複mīliaは中性名詞)1000(の)
X(不変化詞)(中)(ローマ数字)=10
V(不変化詞)(中)(ローマ数字)=5
Rhēnus -ī(男)レーヌス(GalliaとGermaniaの境をなす川/現Rhein)
transeō -īre -iī -itum(他)(ある場所から他へ)行く、渡る
posteāquam(接)(+直説法)(〜した)後で、〜以来
ager -grī(男)耕地
et(接)et 〜 et 〜 〜も〜も
cultus -ūs(男)洗練/生活様式
cōpia -ae(女)豊富、大量(+属格)
Gallī -ōrum(男)(複)ガッリー、ガリア人(主にGallia TransalpinaとGallia Cisalpinaに住んでいたケルト系一部族)
homō -minis(男)(女)人、人間
ferus -a -um(形)野蛮な、粗野な
ac(接)=atque(接)〜と、そして
barbarus -a -um(形)野蛮な
adamāssent→adamāvissent
adamō -āre -āvī -ātum(他)好きになる、気に入る、夢中になる
trādūcō -ere -duxī -ductum(他)横断させる、渡らせる
plūs plūris(中)(比較級)より多くの数(量)(+属格)
nunc(副)近ごろ、現今では
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
ad(前)(+対格)およそ〜、約〜
centum(不変化詞)(数)(基数)100(の)
numerus -ī(男)数、数量(+属格)

6. Cum hīs Haeduōs eōrumque clientēs semel atque iterum armīs contendisse; magnam calamitātem pulsōs accēpisse, omnem nōbilitātem, omnem senātum, omnem equitātum āmīsisse.

cliens -entis(男)(ローマのpatronusの)庇護民、隷属平民
semel(副)一度、一回 ・semel atque iterum 繰り返して、何度も
iterum(副)再び、もう一度 ・semel atque iterum 繰り返して、何度も
arma -ōrum(中)(複)武器
magnus -a -um(形)大きな
calamitās -ātis(女)敗北
pellō -ere pepulī pulsum(他)(敵を)敗走させる、撃退する
accipiō -pere pepulī pulsum(他)蒙る、受ける
omnis -is -e(形)(単数)全体の
nōbilitās -ātis(女)貴族(階級)
senātus -ūs(男)(ローマの)元老院
equitātus -ūs(男)騎士身分(階級)
āmittō -ere -mīsī -missum(他)失う、喪失する

7. Quibus proeliīs calamitātibusque frāctōs, quī et suā virtūte et populī Rōmānī hospitiō atque amīcitiā plūrimum ante in Galliā potuissent, coāctōs esse Sēquanīs obsidēs dare nōbilissimōs cīvitātis et iūre iūrandō cīvitātem obstringere, sēsē neque obsidēs repetītūrōs neque auxilium ā populō Rōmānō implōrātūrōs neque recūsātūrōs quō minus perpetuō sub illōrum diciōne atque imperiō essent.

quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(連結詞として)=et is、sed isなど
proelium -ī(中)戦い、戦闘
frangō -ere frēgī fractum(他)落胆させる、意気沮喪させる
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+接続法)(譲歩)〜けれども、〜とはいえ
virtūs -ūtis(女)勇気、果断
populus -ī(男)民族、国民
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
hospitium -ī(中)厚遇、丁重
amīcitia -ae(女)友情、親しさ
plūrimum(副)(中性形)最も、最も多く
possum posse potuī(自)勢力(影響力、効力)がある
cōgō -ere coēgī coactum(他)強いる、強制する(+不定法)
obses obsidis(男)(女)人質
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける(+人の与格+物・事の対格)
nōbilis -is -e(形)高貴な、家柄(生まれ)のよい、貴族の
iūre→jūre
jūs jūris(中)法、法律
iūrandō→jūrandō
jūrō -āre -āvī -ātum(他)誓う、誓約する
obstringō -ere -strinxī -strictum(他)義務を負わせる、拘束する(+人の対格+物・事の奪格)
neque(接)=nec(接)そして〜でない ・neque 〜 neque 〜でもなく〜でもない
repetō -ere -petīvī -petītum(他)返還(支払い)を要求する
auxilium -ī(中)助力、援助
ā(前)(+奪格)〜に関して
implōrō -āre -āvī -ātum(他)請い求める、嘆願して得る(+物・事の対格 ab 人の奪格)・implorare auxilium a populo Romano ローマ人に援助を求める
recūsō -āre -āvī -ātum(他)拒否する、受けつけない(ne、quominus、quin)
quō minus(接)(+接続法)(=ne)(妨害・拒絶などを意味する動詞をもつ主節に応じて従属節で)〜することを
perpetuō(副)(奪格)永久に、いつまでも
sub(前)(+奪格)(事情・状態)〜のもとに
ille illa illud(代)(指示詞)あれ、それ、あの人、その人、彼、彼女
diciōnis(女)主権、支配、権力
imperium -ī(中)命令、指令

8. Ūnum sē esse ex omnī cīvitāte Haeduōrum quī addūcī nōn potuerit ut iūrāret aut līberōs suōs obsidēs daret.

ūnus(男)一人、唯一の人
ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex)(範囲)〜の中の
addūcō -ere -duxī -ductum(他)〜する気を起こさせる、(促して)〜させる(ut)
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)
iūrāret→jūrāret
aut(接)あるいは、または
līberī -ōrum(男)(複)子供たち

9. Ob eam rem sē ex cīvitāte profūgisse et Rōmam ad senātum vēnisse auxilium postulātum, quod sōlus neque iūre iūrandō neque obsidibus tenērētur.

ob(前)(+対格)〜の理由で、〜のために
rēs reī(女)理由、原因 ・ob eam rem そのために
ex(前)(+奪格)(空間的)〜から、〜より
profugiō -gere -fūgī(自)逃げ去る、逃亡する(ex 物・事の奪格 ad 物・事の対格)
Rōma -ae(女)ローマ(Latiumの首都/のちローマ帝国の首都/Tiberis河岸にあった)
veniō -īre vēnī ventum(自)来る、到着する(ad 物・事の対格)
postulō -āre -āvī -ātum(他)要請する
sōlus -a -um(形)一人の、単独の
teneō -ere tenuī tentum(他)(法律・誓約などが)束縛する、(義務を)負わせる

10. Sed pēius victōribus Sēquanīs quam Haeduīs victīs accidisse, proptereā quod Ariovistus, rēx Germānōrum, in eōrum fīnibus cōnsēdisset tertiamque partem agrī Sēquanī, quī esset optimus tōtīus Galliae, occupāvisset et nunc dē alterā parte tertiā Sēquanōs dēcēdere iubēret, proptereā quod paucīs mēnsibus ante Harūdum mīlia hominum XXIV ad eum vēnissent, quibus locus ac sēdēs parārentur.

sed(接)しかし、けれども
pēius→pējus
male(副)(比較級:pējus)悪く
victor -ōris(男)(形容詞的に)勝利を得た、勝ち誇る
quam(副)(関係詞)(+比較級)〜よりも
vincō -ere vīcī victum(他)(軍事的に)勝利する、打ち負かす、征服する
accidō -ere -cidī(自)ふりかかる(+人の与格)
Ariovistus -ī(男)アリオウィストゥス(GermaniaのSuebi族の王/Galliaへ侵入しCaesarに撃退された)
rexgis(男)王、君主
nis -is(男)(女)(複)領域、領土
consīdō -ere -sēdī -sessum(自)定住(定着)する、落ちつく
tertia -ae(女)(すなわちpars)3分の1 ・duae tertiae partes 3分の2
pars partis(女)約数 ・tertia pars 3分の1
ager -grī(男)領土
Sēquanus -a -um(形)Sequani族の
optimus(形)(最上級)最もよい(すぐれた)、最高の
occupō -āre -āvī -ātum(他)占有(占拠)する
et(接)(逆説的に)しかし同時に、とはいえ
nunc(副)(物語の中で)今や、その時
(前)(+奪格)(部分)〜の中から
alter -era -erum(形)第2の、もうひとつの
dēcēdō -ere -cessī -cessum(他)命ずる、指図する(+対格+不定法)
paucus -a -um(形)(複)少数の
mensis -is(男)ひと月
Harūdēs -um(男)(複)ハルーデース(Germaniaの一部族)
I(不変化詞)(中)(ローマ数字)=1
veniō -īre vēnī ventum(自)来る、到着する(ad)
locus -ī(男)居住、住居
sēdēs -is(女)住居、住まい、居所
parō -āre -āvī -ātum(他)用意する、準備する(+人の与格+物・事の対格)

11. Futūrum esse paucīs annīs utī omnēs ex Galliae fīnibus pellerentur atque omnēs Germānī Rhēnum trānsīrent; neque enim cōnferendum esse Gallicum cum Germānōrum agrō, neque hanc cōnsuētūdinem vīctūs cum illā comparandam.

futūrus -a -um(形)(未来分詞)未来の、将来の
paucus -a -um(形)(複)少数の
pellō -ere pepulī pulsum(他)追い出す、駆逐(追放)する
Germānus -ī(男)Germania人
enim(接)なぜならば、というのも
conferō conferre contulī collātum(他)比較する(+物・事の対格 cum 物・事の奪格)
Gallicus -a -um(形)Gallia人の、Gallia人の

hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
consuētūdō -dinis(女)習慣、慣習
victus -ūs(男)生活様式、暮らしぶり
comparō -āre -āvī -ātum(他)比較(対照)する(+物・事の対格 cum 物・事の奪格)

12. Ariovistum autem, ut semel Gallōrum cōpiās proeliō vīcerit, quod proelium factum sit Admagetobrigae, superbē et crūdēliter imperāre, obsidēs nōbilissimī cūiusque līberōs poscere et in eōs omnia exempla cruciātūsque ēdere, sī qua rēs nōn ad nūtum aut ad voluntātem ēius facta sit.

autem(接)(三段論法で小前提を導いて)ところで、さて(=atqui)
ut(接)(+直説法(多く完了))〜する(した)時、〜するやいなや
cōpia -ae(女)(複)部隊、軍勢
vincō -ere vīcī victum(他)(軍事的に)勝利する、打ち負かす、征服する
factus -a -um(形)(完了分詞)なされた、行なわれた
superbē(副)尊大に、傲慢に、見くだして
crūdēliter(副)残酷に、無情に
imperō -āre -āvī -ātum(自)支配する、統治する
cūiusque→cūjusque
quisque quaeque quidque(代)各人、おのおの、だれでも、何でも(しばしば単数か複数扱いされる)/(+最上級で)
poscō -ere poposcī(他)要求する、求める(+人の対格+物・事の対格)
in(前)(+対格)(態度・行動・感情など)〜に対して、〜に向かって
exemplum -ī(中)処罰
cruciātus -ūs(男)苦痛を与えること、拷問
ēdō -ere -didī -ditum(他)ひき起こす、実行する
quī quae quod(形)(不定)(si、nisi、num、neのあとで)どれかの、何かの
ad(前)(+対格)〜に従って、〜に応じて
nūtus -ūs(男)命令、指図、意向
voluntās -ātis(女)意志、欲求、願望
ēius→ējus
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう

13. Hominem esse barbarum, īrācundum, temerārium; nōn posse ēius imperia diūtius sustinēre.

īracundus -a -um(形)短気な、激しやすい
temerārius -a -um(形)無分別な、無謀な、むこうみずな
imperium -ī(中)支配、統治
diūtius(副)(比較級)より長く
sustineō -ēre -tinuī -tentum(他)耐える、持ちこたえる

14. Nisi sī quid in Caesare populōque Rōmānō sit auxiliī, omnibus Gallīs idem esse faciendum quod Helvētiī fēcerint, ut domō ēmigrent, aliud domicilium, aliās sēdēs, remōtās ā Germānīs, petant fortūnamque, quaecumque accidat, experiantur.

nisi(接)(もし)〜でなければ
quis quis quid(代)(不定)(しばしばsi、nisi、ne、cum、numのあとで)だれか、何か、ある人(物)
in(前)(+奪格)(限定して)〜に関して、〜の点において
idem eadem idem(代)(指示詞)同じ人(もの)、同様のもの
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(説明・定義)(すなわち)〜ということ(が)
domus -ūs(奪格:domō)(女)故郷、自国
ēmigrō -āre -āvī -ātum(自)移住する
alius -a -ud(形)他の、別の
domicilium -ī(中)居住地、住居
remōtus -a -um(形)(完了分詞)遠い、遠く離れた
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
petō -ere petī petītum(他)捜し求める
fortūna -ae(女)運、運命
quīcumque quaecumque quodcumque(代)(不定)だれ(何)でも
experior -īrī -pertus sum(他)(形式受動相)経験(体験)する

15. Haec sī ēnūntiāta Ariovistō sint, nōn dubitāre quīn dē omnibus obsidibus quī apud eum sint gravissimum supplicium sūmat.

ēnuntiō -āre -āvī -ātum(他)公表する、(秘密を)明かす
dubitō -āre -āvī -ātum(他)(反復)疑う(quin)
quīn(接)(従属節で接続法と/主節は否定文)(妨害・疑惑を否定する主節を受けて)〜(する)ことを(に)
apud(前)(+対格)〜の管理(支配)下に
gravis -is -e(形)重い
supplicium -ī(男)罰
sūmō -ere sumpsī sumptum(他)(罰を)課す

16. Caesarem vel auctōritāte suā atque exercitūs vel recentī victōriā vel nōmine populī Rōmānī dēterrēre posse nē māior multitūdō Germānōrum Rhēnum trādūcātur, Galliamque omnem ab Ariovistī iniūriā posse dēfendere.

vel(接)それとも、あるいは/(二つ(以上)重ねて)
auctōritās -ātis(女)権威、影響力
exercitus -ūs(男)訓練された軍隊
recens -entis(形)近ごろの、最近の
victōria -ae(女)勝利
nōmen -minis(中)名、名前
dēterreō -ēre -terruī -territum(他)(おどかして)やめさせる、妨げる(ne)
(接)(+接続法)(命令・忠告・要求)〜しないように
māior→mājor -or -us(形)(比較級)より大きな
multitūdō -dinis(女)数、量
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
iniūriā→injūriā
injūria -ae(女)不正、不当な行為(扱い)
dēfendō -ere -fendī -fensum(他)保護する(+物・事の対格 ab 人の奪格)
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)