『ガリア戦記』を原文で読む(第49回)

(テキスト132ページ、1行目〜)

XLVIII. 1. Eōdem diē castra prōmōvit et mīlibus passuum sex ā Caesaris castrīs sub monte cōnsēdit.

īdem eadem idem(形)(指示詞)同じ、同一の、同様の
diēs -ēī(男)(女)日、一日
castra -ōrum(中)(複)陣営、野営
prōmoveō -ēre -mōvī -mōtum(他)前へ動かす、前進させる
et(接)〜と(そして)〜
mille(不変化詞)(数)(基数)(複:mīliaは中性名詞)1000(の)
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille passuum 距離の単位(=約1.48 km)
sex(不変化詞)(数)(基数)6(の)
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
Carsar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍、政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
sub(前)(+奪格)〜の下のほうで、〜のふもとで ・sub monte considere 山麓に陣取る
mons montis(男)山、丘
considō -ere -sēdī -sessum(自)(軍隊が)陣を張る、陣取る

2. Postrīdiē ēius diēī praeter castra Caesaris suās cōpiās trādūxit et mīlibus passuum duōbus ultrā eum castra fēcit eō cōnsiliō utī frūmentō commeātūque quī ex Sēquanīs et Haeduīs supportārētur Caesarem interclūderet.

postrīdie(副)次の日に、翌日
ēius→ējus
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
praeter(前)(+対格)〜のそばを通って、〜を通過して
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
cōpia -ae(女)(複)部隊、軍勢
trādūcō -ere -duxī -ductum(他)(ある場所から他へ)連れて来る、連行する
duo -ae -o(数)(基数)二つ(の)
ultrā(前)(+対格)(空間的)〜の向こう側に、〜を越えた
faciō -cere fēcī factum(他)建設する、設置する ・castra facere 陣を張る
is ea id(形)(指示詞)この、その
consilium -ī(中)計画、意図
utī(接)=ut(接)(説明・定義)(すなわち)〜ということ(が)
frūmentum -ī(中)穀物
commeātus -ūs(男)(軍隊の)糧秣、糧食
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
ex(前)(+奪格)(空間的)〜から、〜より
Sēquanī -ōrum(男)(複)セークゥアニー(Gallia CelticaのArar川とJura山脈の間にいた一部族)
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
supportō -āre -āvī -ātum(他)(中心地へ)輸送する
interclūdō -ere -clūsī -clūsum(他)さえぎる、ふさぐ

3. Ex eō diē diēs continuōs quīnque Caesar prō castrīs suās cōpiās prōdūxit et aciem īnstrūctam habuit, ut, sī vellet Ariovistus proeliō contendere, eī potestās nōn deesset.

ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex)(時間的)〜以来
continuus -a -um(形)(時間的に)連続した、次の
quinque(不変化詞)(数)(基数)5(の)
prō(前)(+奪格)〜の前に、〜の前で ・prō castris copias producere 陣地の前へ兵を連れ出す
prōdūcō -ere -duxī -ductum(他)連れて行く、連れ出す
aciēs -ēī(女)戦列、戦線
instruō -ere -struxī -structum(他)(軍隊を)整列させる
habeō -ēre habuī habitum(他)(ある状態で)持っている
ut(接)(+接続法)(副詞節を導く)その結果として〜(否定は〜 non)/(ita、sic、adeo、tantus、tamなどと呼応して)
(接)もし〜ならば/(+接続法)(+未完了)(現在の事実に反する仮定)
volō velle voluī(他)欲する、望む、願う(+不定法)
proelium -ī(中)戦い、戦闘
contendō -ere -tendī -tentum(自)争う、競う、戦う
potestās -ātis(女)機会、可能性
nōn(副)〜でない
dēsum -esse -fuī(自)不在である、欠けている

4. Ariovistus hīs omnibus diēbus exercitum castrīs continuit, equestrī proeliō cotīdiē contendit. Genus hoc erat pugnae, quō sē Germānī exercuerant.

hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
exercitus -ūs(男)歩兵隊
constineō -ēre -tinuī -tentum(他)引き留める ・exercitum castris continere 軍隊を陣営の中に閉じ込める
equester -tris -tre(形)騎兵の
cotīdiē(副)毎日、日々
genus -neris(中)種類、種族
pugna -ae(女)戦闘、会戦
suī(代)(再帰)(属格)(対格:sē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
Germānī -ōrum(男)(複)ゲルマーニー、ゲルマン人
exerceō -ēre -ercuī -ercitum(他)訓練する

5. Equitum mīlia erant sex, totidem numerō peditēs vēlōcissimī ac fortissimī, quōs ex omnī cōpiā singulī singulōs suae salūtis causā dēlēgerant: cum hīs in proeliīs versābantur.

eques equitis(男)騎兵
totidem(不変化詞)(形)(+複数)(〜と)同数の
numerō(副)(+奪格)ちょうど、ぴったり
pedes -ditis(男)歩兵
vēlox -ōcis(形)機敏な、すばやい
ac(接)=atque(接)〜と、そして
fortis -is -e(形)(精神的に)柔軟な、不屈の
quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex)(由来・系統)〜から、〜に由来する
omnis -is -e(形)(単数)全体の
singulī -ae -a(形)(複)一つずつの
salūs -ūtis(女)無事、安全
causa -ae(女)目的
dēligō -ere -lēgī -lectum(他)選ぶ、選択する
cum(前)(+奪格)〜といっしょに
hic haec hoc(代)(指示詞)これ、この人
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)〜で、〜において、〜のもとで
versor -ārī -ātus sum(自)(形式受動相)(人が)〜に従事する(in)

6. Ad eōs sē equitēs recipiēbant; hī, sī quid erat dūrius, concurrēbant, sī quī graviōre vulnere acceptō equō dēciderat, circumsistēbant;

ad(前)(+対格)〜の方へ、〜に向かって
recipiō -pere -cēpī -ceptum(他)(兵・軍隊を)引き上げる、撤退させる
(接)もし〜ならば/(+直説法)(単純な可能性)
quis quis quid(代)(不定)(しばしばsi、nisi、ne、cum、numのあとで)だれか、何か、ある人(物)
dūrus -a -um(形)不利な、不都合な
concurrō -ere -currī -cursum(自)急いで集まる
quī qua quod(形)(不定)(si、nisi、num、neのあとで)どれかの、何かの
gravis -is -e(形)きびしい、ひどい、激しい
vulnus -neris(中)(人・動物・植物・土地などに負わせる)傷
accipiō -pere -cēpī -ceptum(他)蒙る、受ける
equus -ī(男)馬
dēcidō -ere -cidī(自)落下する
circumsistō -ere -stesī(他)周囲に立つ、取り巻く

7. sī quō erat longius prōdeundum aut celerius recipiendum, tanta erat hōrum exercitātiōne celeritās ut iubīs equōrum sublevātī cursum adaequārent.

quō(副)(不定)(si、nisi、neのあとで)どこへでも
longē(副)遠くに、かなたに
prōdeō -īre -iī -itum(自)進み出る、現われる、登場する
aut(接)あるいは、または
celeriter(副)すばやく、急いで
tantus -a -um(形)これ(それ)ほど大きい(多量の、重要な)/(ut、quiを伴って)
exercitātiōnis(女)訓練、鍛錬
celeritās -ātis(女)すばやさ、迅速
iūbis→jūbis
juba -ae(女)たてがみ
sublevō -āre -āvī -ātum(他)(持ち)上げる、支える
cursus -ūs(男)速さ
adaequō -āre -āvī -ātum(他)等しくする、同じにする
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)