『ガリア戦記』を原文で読む(第50回)

(テキスト134ページ、4行目〜)

XLIX. 1. Ubi eum castrīs sē tenēre Caesar intellēxit, nē diūtius commeātū prohibērētur, ultrā eum locum, quō in locō Germānī cōnsēderant, circiter passūs sexcentōs ab hīs, castrīs idōneum locum dēlēgit aciēque triplicī īnstrūctā ad eum locum vēnit.

ubi(接)〜(の)時に
is ea id(代)彼、彼女、それ
castrum -ī(中)城砦、要塞、とりで(=castellum)
suī(代)(再帰)(属格)(対格:sē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
teneō -ēre tenuī tentum(自)(場所を)ずっと占拠する
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
intellegō -ere -lexī -lectum(他)(知的に)把握する、理解する(+対格+不定法)
(接)(+接続法)(目的を表わす)〜しないように、〜するといけないから
diūtius(副)(比較級)より長く
commeātus -ūs(男)(軍隊の)糧秣、糧食
prohibeō -ēre -buī -bitum(他)防ぐ、妨げる(+人の対格+物・事の奪格)
ultrā(前)(+対格)(空間的)〜の向こう側に、〜を越えた
is ea id(形)(指示詞)この、その
locus -ī(男)場所、位置
quō(副)(関係詞)〜(するところの)そこへ
in(前)(+奪格)(空間的に)〜の中に、〜において、〜に
Germānī -ōrum(男)(複)ゲルマーニー、ゲルマン人
consīdō -ere -sēdī -sessum(自)(軍隊が)陣を張る、陣取る
circiter(副)(数・時間が)およそ
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes)
sex(不変化詞)(数)(基数)6(の)
centum(不変化詞)(数)(基数)100(の)
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
hic haec hoc(代)(指示詞)これ、この人
idōneus -a -um(形)適した、ふさわしい(+与格)
dēligō -ere -lēgī -lectum(他)選ぶ、選択する
aciēs -ēī(女)戦列、戦隊
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
triplex -plicis(形)3重の、3倍の ・triplex acies 3重の戦列
instructus -a -um(形)(完了分詞)整列した
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
veniō -īre vēnī ventum(自)来る、到着する(ad)

2. Prīmam et secundam aciem in armīs esse, tertiam castra mūnīre iussit.

prīmus -a -um(形)(最上級)第一の
secundus -a -um(形)第二の
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)〜で、〜において、〜のもとで
arma -ōrum(中)(複)武器
tertius -a -um(数)(序数)第3の、3番目の
mūniō -īre -īvī -ītum(他)防備を固める、要塞化する、防壁を築く
iussit→jussit
jubeō -ēre jussī jussum(他)命ずる、指図する(+対格+不定法)

3. Hīc locus ab hoste circiter passūs sexcentōs, utī dictum est, aberat. Eō circiter hominum numerō sēdecim mīlia expedīta cum omnī equitātū Ariovistus mīsit, quae cōpiae nostrōs terrērent et mūnītiōne prohibērent.

hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
utī(副)=ut(副)(関係詞)〜のように、そのように
dīcō -ere dixī dictum(他)語る、述べる(+物・事の対格)
absum abesse āfuī(自)離れている
(副)(奪格)そこへ
homō -minis(男)(女)歩兵
numerus -ī(男)総数
sēdecim(不変化詞)(数)(基数)16(の)
mille(不変化詞)(数)(基数)(複:mīliaは中性名詞)1000(の)
expedītus -a -um(形)(完了分詞)軽装の
cum(前)(+奪格)〜といっしょに
omnis -is -e(形)(単)全体の
equitātus -ūs(男)騎兵隊
Ariovistus -ī(男)アリオウィストゥス(GermaniaのSuebi族の王/Galliaへ侵入しCaesarに撃退された)
mittō -ere mīsī missum(他)送る、派遣する、差し向ける
quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
cōpia -ae(女)(複)部隊、軍勢
noster -trī(男)(複)我々の家族(親類・同胞・軍隊・兵)
terreō -ēre terruī territum(他)こわがらせる、おびえさせる、威圧する
et(接)〜と(そして)〜
mūnitiōnis(女)防備を固めること、城壁をめぐらすこと
prohibeō -ēre -buī -bitum(他)防ぐ、妨げる

4. Nihilō sētius Caesar, ut ante cōnstituerat, duās aciēs hostem prōpulsāre, tertiam opus perficere iussit.

nihilum(中)無、(何も)ないこと ・nihilo(+比較級)少しも〜でない
sētius(副)(比較級)より少なく ・nihilo sētius それにもかかわらず、それでもやはり
ante(副)(時間的)前に、以前に
constituō -ere -stituī -stitūtum(他)取り決める、合意する
duo -ae -o(数)(基数)二つ(の)
prōpulsō -āre -āvī -ātum(他)(反復)追い払う、撃退する
opus -eris(中)活動、作業
perficiō -cere -fēcī -fectum(他)完成する、なし遂げる

5. Mūnītīs castrīs duās ibi legiōnēs relīquit et partem auxiliōrum, quattuor reliquās in castra māiōra redūxit.

mūnītus -a -um(形)(完了分詞)防備を固めた
ibi(副)そこに(で)
legiōnis(女)軍団(兵員約4200-6000)
relinquō -ere -līquī -lictum(他)あとに残して去る、置いて行く
pars partis(女)部分、一部
auxilium -ī(中)(複)援軍
quattuor(不変化詞)(数)(基数)4(の)
reliquus -a -um(形)残っている、残りの
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
māiōra→mājōra
mājor -or -us(形)(比較級)より大きな
redūcō -ere -duxī -ductum(他)(軍勢を)撤退させる
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)