『ガリア戦記』を原文で読む(第16回)

(テキスト38ページ、1行目〜)

XV. 1. Posterō diē castra ex eō locō movent. Idem facit Caesar equitātumque omnem, ad numerum quattuor mīlium, quem ex omnī prōvinciā et Haeduīs atque eōrum sociīs coāctum habēbat, praemittit, quī videant quās in partēs hostēs iter faciant.

posterus -a -um(形)次の、あとからの、続く ・postero die 翌日に
diēs -ēī(男)日、一日
castrum -ī(中)城塞、要塞、とりで(=castellum)
ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex)(空間的)〜から、〜より
is ea id(形)(指示詞)この、その
locus -ī(男)場所、位置
moveō -ēre mōvī mōtum(他)移す、移動させる(+物・事の対格 ex 物・事の奪格)
īdem eadem idem(代)(指示詞)同じ人(もの)、同様のもの
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
equitātus -ūs(男)騎兵隊
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
omnis -is -e(形)(単数)全体の
ad(前)(+対格)およそ〜、約〜
numerus -ī(男)総数
quattuor(不変化詞)(数詞)(基数)4(の)
lia -ium(中)(複)→mille(不変化詞)(数詞)(基数)1000(の)
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
et(接)〜と(そして)〜
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
atque(接)〜と、そして
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
socius -ī(男)同盟者、盟友
cōgō -ere habuī habitum(自)(ある場所・状態に)保つ
praemittō -ere -mīsī -missum(他)先に送る、先遣する
videō -ēre vīdī vīsum(他)見る
quī quae quod(形)(疑問形容詞)どの、何の、どのような
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
pars partis(女)方向、方面
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
iter itineris(中)行進、行軍

2. Quī cupidius novissimum agmen īnsecūtī aliēnō locō cum equitātū Helvētiōrum proelium committunt; et paucī dē nostrīs cadunt.

quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et si、sed is
cupidē(副)熱心に、激しく
novissimus -a -um(形)(最上級)最後尾の ・agmen novissimum しんがり、後衛
agmen -minis(中)行軍中の軍隊(戦列) ・agmen novissimum 後衛
insequor -quī -secūtus sum(他)(形式受動相)追撃する(+物・事の対格)
aliēnus -a -um(形)不都合な、不利な
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
proelium -ī(中)戦い、戦闘
committō -ere -mīsī -missum(他)始める、開始する ・proelium committere 会戦する
paucus -a -um(形)(複)少数の
(前)(+奪格)(部分)〜の中から
noster -trī(男)(複)我々の家族(親類・同胞・軍隊・兵)
cadō -ere cecidī cāsum(自)倒れる、死ぬ

3. Quō proeliō sublātī Helvētiī, quod quīngentīs equitibus tantam multitūdinem equitum prōpulerant, audācius subsistere nōnnumquam et novissimō agmine proeliō nostrōs lacessere coepērunt.

tollō -ere sustulī sublātum(他)(意気・気分などを)高揚させる、鼓舞する
quod(接)(理由)(+直説法)〜ので
quingentī -ae -a(数)(基数)500(の)
eques equitis(男)騎兵
tantus -a -um(形)これ(それ)ほど大きい(多量の、重要な) ・tanta multitudo hostium これほど多くの敵
multitūdō -dinis(女)数、量
prōpellō -ere -pulī -pulsum(他)追い払う、駆逐する
audācter(副)大胆に、勇敢に
subsistō -ere -stitī(自)持ちこたえる、立ち向かう
nōn(副)〜でない/(否定辞が後に付いて弱い否定を表わす) ・nōn numquam 時には、時々
numquam(副)決して〜ない ・non numquam 時には、時々
lacessō -ere -epī -eptum(他)始める(+不定法)

4. Caesar suōs ā proeliō continēbat, ac satis habēbat in praesentiā hostem rapīnīs, pābulātiōnibus populātiōnibusque prohibēre.

suus -ī(中)(三人称の(代)名詞と呼応して)自分(彼、彼女、彼ら)(自身)のもの(仕事、義務、財産)
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
contineō -ēre -tinuī -tentum(他)引き留める
ac(接)=atque
satis(不変化詞)(中)十分 ・satis habeo(+不定法)〜することを十分と考える
habeō -ēre habuī habitum(他)(〜と)みなす、考える
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)〜で、〜において、〜のもとで
praesentia -ae(女)前にいる(ある)こと、(その場に)居合わせること
rapīna -ae(女)略奪、強奪
pābulātiōnis(女)荒廃、破壊
prohibeō -ēre -buī -bitum(他)防ぐ、妨げる(+人の対格+物・事の奪格)

5. Ita diēs circiter quīndecim iter fēcērunt utī inter novissimum hostium agmen et nostrum prīmum nōn amplius quīnīs aut sēnīs mīlibus passuum interesset.

ita(副)(ut、quomodo、quemadmodumなどとともに)〜と同様に、〜のように
circiter(副)(数・時間が)およそ
quindecim(不変化詞)(数)(基数)15(の)
utī(副)=ut(副)(関係詞)(ita、sicと呼応して)〜のように、そのように
inter(前)(+対格)(空間的)〜の間に、〜のまん中に
noster -tra -trum(形)(所有)我々の、我々に属する、我々による
prīmus -a -um(形)(最上級)第一の ・primum agmen 前衛
amplius(副)(比較級)より長く
quīnī -ae -a(数)(配分詞)5ずつの
aut(接)あるいは、または
sēnī -ae -a(数)(配分詞)六つずつの
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille passuum 距離の単位(=約1.48 km)
intersum -esse -fuī(自)隔たっている、離れている(+奪格)
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)