『ガリア戦記』を原文で読む(第26回)

(テキスト62ページ、1行目〜)

XXV. 1. Caesar prīmum suō, deinde omnium ex cōnspectū remōtīs equīs, ut aequātō omnium perīculō spem fugae tolleret, cohortātus suōs proelium commīsit.

Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
prīmum(副)(中性形)まず、第一に、最初に
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
deinde(副)次いで、それから
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex/子音の前ではしばしばeも用いられる)(空間的)〜から、〜より
conspectus -ūs(男)視界
removeō -ēre -mōvī -mōtum(他)退かせる、遠ざける(+人の対格 a 物・事の奪格)
equus -ī(男)馬
ut(接)(+接続法)(副詞節を導く)その結果として〜
aequō -āre -āvī -ātum(他)等しくする
perīculum -ī(中)危険
spēs -eī(女)希望、期待
fuga -ae(女)逃走
tollō -ere sustulī sublātum(他)取り除く、除去する、削除する
cohortor -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)励ます、激励する
suum -ī(中)自分(彼、彼女、彼ら)(自身)のもの(仕事、義務、財産)
proelium -ī(中)戦い、戦闘
committō -ere -mīsī -missum(他)始める、開始する ・proelium committere 会戦する

2. Mīlitēs ē locō superiōre pīlīs missīs facile hostium phalangem perfrēgērunt. Eā disiectā gladiīs dēstrictīs in eōs impetum fēcērunt.

mīles -litis(男)(女)兵、兵士
ē(前)=ex(前)
locus -ī(男)場所、位置
superior -or -ius(形)(比較級)より高い(上の)
pīlum -ī(中)投げ槍
mittō -ere mīsī missum(他)投げる、発射する
facile(副)(中性形)容易に、たやすく
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
phalanx -angis(女)(ギリシアの)重装歩兵密集隊形
perfringō -ere -frēgī -fractum(他)破砕する、粉々に砕く
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
disiectā→disjectā
disiciō -cere -jēcī -jectum(他)粉々にする、粉砕する
gladius -ī(男)剣、刀
destringō -ere -strinxī -strictum(他)(剣を)抜く
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
impetus -ūs(男)突進、攻撃、襲撃
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう

3. Gallīs magnō ad pugnam erat impedīmentō quod, plūribus eōrum scūtīs ūnō ictū pīlōrum trānsfīxīs et conligātīs, cum ferrum sē īnflēxisset, neque ēvellere neque sinistrā impedītā satis commodē pugnāre poterant,

Gallī -ōrum(男)(複)ガッリー、ガリア人(主にGallia TransalpinaとGallia Cisalpinaに住んでいたケルト系一部族)
magnus -a -um(形)大きな
ad(前)(+対格)〜に関して
pugna -ae(女)戦闘、会戦
impedīmentum -ī(中)妨害
quod(接)〜ということが(を)
plūrēs -ēs -a(形)(複)(比較級)複数の、多数の
scūtum -ī(中)(長方形の)楯
ūnus -a -um(形)一人の、一つの
ictus -ūs(男)打つこと
transfīgō -ere -fixī -fixum(他)突き通す、貫く
et(接)〜と(そして)〜
colligō -āre -āvī -ātum(他)結びつける、つなぐ
cum(接)(理由)〜の故に、〜であるから
ferrum -ī(中)剣
suī(代)(再帰)(属格)(対格&奪格:sē、sēsē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
inflectō -ere -flexī -flexum(他)曲げる
neque(接)=nec(接)そして〜でない ・neque 〜 neque 〜でもなく〜でもない
ēvellō -ere -vellī -vulsum(他)引き抜く、引きちぎる
sinistra -ae(女)左手
impedītus -a -um(形)(完了分詞)動きを制約された、妨げられた
satis(副)十分に、まったく、確かに
commodē(副)適当(適切)に
pugnō -āre -āvī -ātum(自)戦う、戦闘(格闘)する
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)

4. multī ut diū iactātō bracchiō praeoptārent scūta ē manū ēmittere et nūdō corpore pugnāre.

multī -ōrum(男)(複)多数の人々、大勢
ut(副)(関係詞)(ita、sicと呼応して)〜のように、そのように
diū(副)長く、長い間
iactātō→jactātō
jactō -āre -āvī -ātum(他)(反復)揺り動かす、振り回す
bracchium -ī(中)腕
praeoptō -āre -āvī -ātum(他)むしろ〜を好む(選ぶ)、優先する(+不定法)
scūtum -ī(中)(長方形の)楯
manus -ūs(女)(人間の)手
ēmittō -ere -mīsī -missum(他)放す、行かせる
nūdus -a -um(形)裸の、衣服を着けていない、むきだしの
corpus -poris(中)身体、肉体

5. Tandem vulneribus dēfessī et pedem referre et, quod mōns suberat circiter mille passuum, eō sē recipere coepērunt.

tandem(副)ついに、とうとう、ようやく
vulnus -neris(中)(人・動物・植物・土地などに負わせる)傷
dēfessus -a -um(形)(完了分詞)疲労した、衰弱した(+物・事の奪格)
et(接)et 〜 et 〜 〜も〜も
pēs pedis(男)足 ・pedem referre 退く
referō -ferre rettulī relātum(他)引き下がらせる、引き戻す ・pedem refferre 戻る、退却する
quod(接)(理由)(+直説法)〜ので
mons montis(男)山、丘
subsum -esse suffuī(自)すぐ近くにある
circiter(副)(数・時間が)およそ
mille(不変化詞)(数)(基数)1000(の)
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille passuum 距離の単位(=約1.48 km)
(副)(奪格)そこへ
recipiō -pere -cēpī -ceptum(他)(兵・軍隊を)引き上げる、撤退させる
coepiō -ere -epī -eptum(他)始める(+不定法)

6. Captō monte et succēdentibus nostrīs, Bōiī et Tulingī, quī hominum mīlibus circiter XV agmen hostium claudēbant et novissimīs praesidiō erant, ex itinere nostrōs latere apertō addressī circumvenīre et id cōnspicātī Helvētiī quī in montem sēsē recēperant rūrsus īnstāre et proelium redintegrāre coepērunt.

capiō -ere cēpī captum(他)(場所を)占める
succēdō -ere -cessī -cessum(自)下から行く、登る、昇る
noster -trī(男)(複)我々の家族(親類・同胞・軍隊・兵)
Boiī -ōrum(男)(複)ボイイー(Galliaから北イタリアに移住したケルト系一部族)
Tulingī -ōrum(男)(複)トゥリンギー(Helvetii族の近隣にいた一部族)
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
homō -minis(男)(女)人、人間
X(不変化詞)(中)(ローマ数字)=10
V(不変化詞)(中)(ローマ数字)=5
agmen -minis(中)行軍中の軍隊(戦列)
claudō -ere clausī clausum(他)終える、完結する ・agmen claudere しんがりをつとめる
novissimus -a -um(形)(最上級)最後尾の
praesidium -ī(中)保護、防護
iter itineris(中)行進、行軍
latus lateris(中)(隊の)翼(よく)、側面
apertus -a -um(形)(完了分詞)むき出しの、おおわれていない
addressī→aggressī
aggredior -dī -gressus sum(自)(形式受動相)企てる(+不定法)
circumvenio -īre -vēnī -ventum(他)攻囲する
conspicor -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)見る、見つける
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
rursus(副)再び、もう一度
instō -āre -stitī(自)迫る、追跡する
redintegrō -āre -āvī -ātum(他)再び始める、再開する

7. Rōmānī conversa signa bipertītō intulērunt: prīma et secunda aciēs, ut victīs ac submōtīs resisteret, tertia, ut venientēs sustinēret.

Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
convertō -ere -vertī -versum(他)向きを変えさせる、逆にする ・signa convertere(隊を)旋回させる
signum -ī(中)軍旗
bipertītō→bipartītō(副)二つに分かれて
inferō -ferre intulī illātum(他)運び込む、運び入れる ・signa inferre 軍旗を進める、進撃する
prīmus -a -um(形)(最上級)第一の
secundus -a -um(形)第二の
aciēs -ēī(女)戦列、戦隊
vincō -ere vīcī victum(他)(軍事的に)勝利する、打ち負かす、征服する
ac(接)=atque(接)〜と、そして
submoveō -ēre -mōvī -mōtum(他)撃退する
resistō -ere -stitī(自)抵抗する、反対する(+与格)
tertius -a -um(数)(序数)第3の、3番目の
veniō -īre vēnī ventum(自)来る、到着する
sustineō -ēre -tinuī -tentum(他)引き止める、抑える
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)