『ガリア戦記』を原文で読む(第45回)

(テキスト120ページ、10行目〜)

XLIV. 1. Ariovistus ad postulāta Caesaris pauca respondit, dē suīs virtūtibus multa praedicāvit:

Ariovistus -ī(男)アリオウィストゥス(GermaniaのSuebi族の王/Galliaへ侵入しCaesarに撃退された)
ad(前)(+対格)〜に関して
postulātum -ī(中)要求、請求
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
pauca -ōrum(中)(複)わずかなことば
respondeō -ēre -spondī -sponsum(他)答える、(手紙で)返事をする(ad+対格)
(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
virtūs -ūtis(女)長所、美点
multum -ī(中)多数、大量
praedicō -āre -āvī -ātum(他)告知する、公表する、布告する(+物・事の対格)

2. Trānsīsse Rhēnum sēsē nōn suā sponte, sed rogātum et arcessītum ā Gallīs; nōn sine magnā spē magnīsque praemiīs domum propinquōsque relīquisse; sēdēs habēre in Galliā ab ipsīs concessās, obsidēs ipsōrum voluntāte datōs; stīpendium capere iūre bellī, quod victōrēs victīs impōnere cōnsuērint.

transeō -īre -iī -itum(他)(ある場所から他へ)行く、渡る
Rhēnus -ī(男)レーヌス(GalliaとGermaniaの境をなす川/現Rhein)
suī(代)(再帰)(属格)(与格:sibi、対格&奪格:sē、sēsē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
nōn(副)〜でない
spons -ntis(女)自発的に、自由意志で(+所有形容詞)・sponte meā(私が)自分から進んで
sed(接)(否定辞の後で)(〜ではなく)〜で
rogō -āre -āvī -ātum(他)要求する、求める、懇願する(+人の対格)
et(接)〜と(そして)〜
arcessō -ere -īvī -ītum(他)呼び寄せる、招く
ā(前)(+奪格)〜によって
Gallī -ōrum(男)(複)ガッリー、ガリア人(主にGallia TransalpinaとGallia Cisalpinaに住んでいたケルト系一部族)
sine(前)(+奪格)〜がなく、〜なしに
magnus -a -um(形)大きな
spēs -eī(女)希望、期待(+物・事の属格)
magnus -a -um(形)(価格・評価が)高い
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合にはその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
praemium -ī(中)報酬、償い
domus -ūs(女)故郷、自国
propinquus -ī(男)親族、親類
relinquō -ere -līquī -lictum(他)あとに残して去る、置いて行く
sēdēs -is(女)住居、住まい、居所
habeō -ēre habuī habitum(他)持つ、所有する
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
Gallia -ae(女)ガッリア(Galli族の地/のちにローマの属州)
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜によって
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
concēdō -ere -cessī -cessum(他)認める、承認する(+物・事の対格)
obses obsidis(男)(女)人質
voluntās -ātis(女)意志、欲求、願望
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける
stīpendium -ī(中)(金銭での)租税、貢物
capiō -ere cēpī captum(他)手に入れる、受け取る
iūre→jūre
jūs jūris(中)法、法律
bellum -ī(中)戦争(+人の属格)
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
victor -ōris(男)勝利者、征服者
vincō -ere vīcī victum(他)(軍事的に)勝利する、打ち負かす、征服する
impōnō -ere -posuī -positum(他)課する、負わせる ・imponere stipendium victis 敗者に税を課す
cōnsuērint→cōnsuēverint
consuescō -ere -suēvī -suētum(自)習慣としている(+不定法)

3. Nōn sēsē Gallīs sed Gallōs sibi bellum intulisse: omnēs Galliae cīvitātēs ad sē oppūgnandum vēnisse ac contrā sē castra habuisse; eās omnēs cōpiās ā sē ūnō proeliō pulsās ac superātās esse.

inferō -ferre intulī illātum(他)(害悪を)与える、ひき起こす
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
cīvitās -ātis(女)国家、共同体
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
oppugnō -āre -āvī -ātum(他)攻囲する、襲撃(攻撃)する
veniō -īre vēnī ventum(自)来る、到着する
ac(接)=atque(接)〜と、そして
contrā(前)(+対格)〜に敵対して
castra -ōrum(中)(複)陣営、野営
habeō -ēre habuī habitum(他)保有する、支配する ・exercitum habere 軍隊を持っていること
is ea id(形)(指示詞)この、その
cōpia -ae(女)(複)部隊、軍勢
ūnus -a -um(形)唯一の
proelium -ī(中)戦い、戦闘
pellō -ere pepulī pulsum(他)(敵を)敗退させる、撃退する
superō -āre -āvī -ātum(他)打ち負かす、征服する

4. Sī iterum experīrī velint, sē iterum parātum esse dēcertāre; sī pāce ūtī velint, inīquum esse dē stīpendiō recūsāre, quod suā voluntāte ad id tempus pependerint.

(接)もし〜ならば/(+接続法)(+現在)(可能性はあるものの見込みのなさそうな(本当らしくない)仮定)
iterum(副)再び、もう一度
experior -īrī -pertus sum(他)(形式受動相)試す、検査(試験)する
volō velle voluī(他)欲する、望む、願う(+不定法)
suī(代)(再帰)(属格)(与格:sibi、対格:sē、sēsē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
parātus -a -um(形)(完了分詞)準備(用意)のできた
dēcertō -āre -āvī -ātum(自)決戦をする、決着をつける
pax pācis(女)平和、泰平
ūtor ūtī ūsus sum(自)(形式受動相)持っている、享受する
inīquus -a -um(形)不公平な、不当な
(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
stīpendium -ī(中)(金銭での)租税、貢物
recūsō -āre -āvī -ātum(自)拒否する、受けつけない(de 物・事の奪格)
ad(前)(+対格)〜に従って、〜に応じて
tempus -poris(中)(前置詞とともに)ad tempus 状況に応じて
pendō -ere pependī pensum(他)支払う

5. Amīcitiam populī Rōmānī sibi ōrnāmentō et praesidiō, nōn dētrīmentō esse oportēre, idque sē hāc spē petīsse. Sī per populum Rōmānum stīpendium remittātur et dēditiciī subtrahantur, nōn minus libenter sēsē recūsātūrum populī Rōmānī amīcitiam quam appetierit.

amīcitia -ae(女)友情、親しさ
populus -ī(男)民族、国民
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
ornāmentum -ī(中)飾り、装飾
praesidium -ī(中)保護、防護
dētrīmentum -ī(中)損害、不利益
oportet -ēre -tuit(自)(非人称)〜するのが当然である、〜すべきである(+不定法)
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
spēs -eī(女)希望、期待
petīsse→petīvisse
petō -ere petīvī petītum(他)得ようとする、追求する
per(前)(+対格)(手段・媒介)〜によって、〜で
remittō -ere -mīsī -missum(他)(借金・罪などを)免除する、軽減する
dēditīcius -ī(男)降伏者
subtrahō -ere -traxī -tractum(他)取り除く(上げる)、奪う、さらう
minus(副)(比較級)(中性形)より少なく(小さく)・non minus 劣らず、同様に
libenter(副)喜んで、快く、進んで
quam(副)(関係詞)(+比較級)〜よりも
appetierit→appetīverit
appettō -ere -petīvī -petītum(他)(得ようと)努力する、熱望する、激しく欲求する(+物・事の対格)

6. Quod multitūdinem Germānōrum in Galliam trādūcat, id sē suī mūniendī, nōn Galliae impugnandae causā facere: ēius reī testimōnium esse, quod nisi rogātus nōn vēnerit, et quod bellum nōn intulerit, sed dēfenderit.

quod(接)〜という事実(こと)に関しては、〜という点で
multitūdō -dinis(女)大量、多数、豊富
Germānī -ōrum(男)(複)ゲルマーニー、ゲルマン人
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
trādūcō -ere -duxī -ductum(他)横断させる、渡らせる
mūniō -īre -īvī -ītum(他)防衛する、保護する
impugnō -āre -āvī -ātum(他)襲撃する、攻撃する
causa -ae(女)目的
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう
rēs reī(女)物、物事、事柄
testimōnium -ī(中)証拠
quod(接)〜ということが(を)
nisi(接)(もし)〜でなければ
rogō -āre -āvī -ātum(他)要求する、求める、懇願する
bellum -ī(中)戦闘、会戦
inferō -ferre intulī illātum(他)(害悪を)与える、ひき起こす
dēfendō -ere -fendī -fensum(他)防ぐ、遠ざける、避ける

7.prius in Galliam vēnisse quam populum Rōmānum. Numquam ante hoc tempus exercitum populī Rōmānī Galliae prōvinciae fīnibus ēgressum.

prius(副)(比較級)(中性形)(より)以前に、かつて
numquam(副)決して〜ない
ante(前)(+対格)(時間的)〜より前に
hic haec hoc(形)(指示詞)今の、現在の
tempus -poris(中)頃、時期
exercitus -ūs(男)訓練された軍隊
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
nis -is(男)(女)(複)領域、領土
ēgredior -dī -gressus sum(自)(部隊が)進発する、出撃する

8. Quid sibi vellet cūr in suās possessiōnēs venīret? Prōvinciam suam hanc esse Galliam, sīcut illam nostram. Ut ipsī concēdī nōn oportēret, sī in nostrōs fīnēs impetum faceret, sīc item nōs esse inīquōs, quod in suō iūre sē interpellārēmus.

quis quis quid(代)(疑問詞)だれ、何、どれ
volo velle voluī(他)意図する(sibi)
cūr(副)(疑問詞)なぜ、どうして
possessiōnis(女)(複)不動産、地所
sīcut(接)ちょうど〜のように、〜と同様に
ille illa illud(代)(指示詞)あれ、それ、あの人、その人、彼、彼女
noster -tra -trum(形)(所有)我々の、我々に属する、我々による
ut(副)(関係詞)(ita、sicと呼応して)〜のように、そのように
ipse -a -um(与格:ipsī)自ら、自身
concēdō -ere -cessī -cessum(他)許す、許可する(+人の与格+物・事の対格)
(接)もし〜ならば/(+接続法)(+未完了)(現在の事実に反する仮定)
impetus -ūs(男)突進、攻撃、襲撃
sīc(副)この(その)ように ・sīc 〜 ut 〜 〜と同じように〜
item(副)同じく、同様に
nōs(代)(複)我々、私たち
inīquus -a -um(形)不公平な、不当な
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)〜で、〜において、〜のもとで
iūre→jūre
jūs jūris(中)権利、特権
interpellō -āre -āvī -ātum(他)妨害する、じゃまする

9. Quod frātrēs Haeduōs appellātōs dīceret, nōn sē tam barbarum neque tam imperītum esse rērum ut nōn scīret neque bellō Allobrogum proximō Haeduōs Rōmānīs auxilium tulisse, neque ipsōs in hīs contentiōnibus quās Haeduī sēcum et cum Sēquanīs habuissent auxiliō populī Rōmānī ūsōs esse.

frāter -tris(男)(複)兄弟姉妹
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
appellō -āre -āvī -ātum(他)名称(称号)を与える、命名する(+2個の対格)
dīcō -ere dixī dictim(他)言う、発言する、話す
tam(副)(ut+比較級とともに) ・non se tam barbarum esse ut non sciret 自分は(それを)知らぬほど未開人ではない
barbarus -ī(男)野蛮人
neque(接)=nec(接)そして〜でない/neque 〜 neque 〜でもなく〜でもない
imperitus -a -um(形)未経験の、未熟な、無知の(+物・事の属格)
ut(副)(関係詞)〜のように、そのように
sciō -īre -īvī -ītum(他)知っている(+対格+不定法)
Allobrox -ogis(男)(複:Allobroges)アッロブロゲース(Gallia Narbonensisにいたケルト系一部族/Q. Fabius Maximusに征服された(前123))
proximus -a -um(形)(最上級)最近の、すぐ前の
Rōmānus -ī(男)ローマ人
auxilium -ī(中)助力、援助 ・人の与格+auxilium ferre ある人に助けをもたらす
ferō ferre tulī lātum(他)もたらす、ひき起こす
in(前)(+奪格)(限定して)〜に関して、〜の点において
contentiōnis(女)競争、闘争
sēcum=cum se
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
Sēquanī -ōrum(男)(複)セークゥアニー(Gallia CelticaのArar川とJura山脈の間にいた一部族)
habeō -ēre habuī habitum(他)結果として伴う、ひき起こす

10. Dēbēre sē suspicārī simulātā Caesarem amīcitiā, quod exercitum in Galliā habeat, suī opprimendī causā habēre.

dēbeō -ēre dēbuī dēbitum(他)道徳的義務がある、〜ねばならない(+不定法)
suspicor -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)疑う
simulō -āre -āvī -ātum(他)ふりをする、見せかける
opprimō -ere -pressī -pressum(他)制圧する、征服する

11. Quī nisi dēcēdat atque exercitum dēdūcat ex hīs regiōnibus, sēsē illum nōn prō amīcō, sed hoste habitūrum.

quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
dēcēdō -ere -cessī -cessum(自)退却(撤退)する(ex 物・事の奪格)
atque(接)〜と、そして
dēdūcō -ere -duxī -ductum(他)(部隊を)移動させる
ex(前)(+奪格)(空間的)〜から、〜より
regiōnis(女)地方、地域、地区
prō(前)(+奪格)〜として
amīcus -ī(男)友人
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
habeō -ēre habuī habitum(他)(〜と)みなす、考える(pro 物・事の奪格)

12. Quod sī eum interfēcerit, multīs sēsē nōbilibus prīncipibusque populī Rōmānī grātum esse factūrum (id sē ab ipsīs per eōrum nūntiōs compertum habēre), quōrum omnium grātiam atque amīcitiam ēius morte redimere posset.

quod(接)(しばしばsi、nisi、quiaなどと)そして(それゆえに)、しかし
(接)もし〜ならば/(+接続法)(+完了)(可能性はあるものの見込みのなさそうな(本当らしくない)仮定)
interficiō -cere -fēcī -fectum(他)殺す
multus -a -um(形)多数の、多くの、豊富な
nōbilis -is(男)高貴な家柄(生まれ)の者、貴族
princeps -cipis(男)(女)長、指導者、監督者
grātus -a -um(形)感謝に値する、ありがたい(+人の与格)
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
nuntius -ī(男)使者
compertus -a -um(形)(完了分詞)確かめられた、疑問の余地のない
habeō -ēre habuī habitum(他)(再帰)〜の状態である(+副詞)
grātia -ae(女)感謝
mors mortis(女)死ぬこと、死、死亡
redimō -ere -ēmī -emptum(他)代価を払う、償う
possum posse potuī(代)(〜することが)できる(+不定法)

13. Quod sī decessisset et līberam possessiōnem Galliae sibi trādidisset, magnō sē illum praemiō remūnerātūrum et quaecumque bella gerī vellet sine ūllō ēius labōre et perīculō cōnfectūrum.

(接)もし〜ならば/(+接続法)(+過去完了)(過去の事実に反する仮定)
discēdō -ere -cessī -cessum(自)立ち去る、遠ざかる
līber -era -erum(形)自由な
possessiōnis(女)所有
trādō -ere -didī -ditum(他)引き(明け)渡す
remūneror -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)報いる、お返しをする(+人の対格+物・事の奪格)
quīcumque quaecumque quodcumque(形)どんな〜でも
gerō -ere gessī gestum(他)行なう、処理する、管理する
ullus -a -um(形)(主に否定・仮定・疑問文で)(誰か、何か)ある
labor -ōris(男)骨折り、労働
perīculum -ī(中)危険
conficiō -cere -fēcī -fectum(他)なし遂げる、成就する
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)