『ガリア戦記』を原文で読む(第19回)

(テキスト44ページ、1行目〜)

XVIII. 1. Caesar hāc ōrātiōne Liscī Dumnorīgem, Dīviciācī frātrem, dēsignārī sentiēbat, sed, quod plūribus praesentibus eās rēs iactārī nōlēbat, celeriter concilium dīmittit, Liscum retinet.

Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
ōrātiōnis(女)発言、陳述
Dumnorixgis(男)ドゥムノリクス(Aedui族の首領/Diviciacusの弟/ローマ人に敵対した)
Dīviciācus -ī(男)ディーウィキアークス(Aedui族の首領/Caesarに味方して、兄弟Dumnorixと争った)
frāter -tris(男)兄弟
signō -āre -āvī -ātum(他)表示する、指示する ・Caesar hac oratione Dumnorigem designari sentibat. Caesarはこの話で指し示されているのがDumnorixであることに気づいていた。
sentiō -īre sensī sensum(他)知覚する、感ずる、気づく(+対格+不定法)
sed(接)しかし、けれども
quod(接)(理由)(+直説法)〜ので
plūs plūris(中)(比較級)より多くの数(量)
praesens -entis(形)(現在分詞)(今ここに)いる、ある
is ea id(形)(指示詞)この(その)ような
rēs reī(女)物、物事、事柄
iactārī→jactārī
jaciō -cere jēcī jactum(他)(ことばを)ふと漏らす、口に出す
nōlō nolle nōluī(他)(不規則変化)欲しない、好まない、拒絶する(+不定法)
celeriter(副)すばやく、急いで
concilium -ī(中)会合、集会
dīmittō -ere -mīsī -missum(他)(集まりを)解散させる
retineō -ēre -tinuī -tentum(他)引き止める、阻止する

2. Quaerit ex sōlō ea quae in conventū dīxerat. Dīcit līberius atque audācius. Eadem sēcrētō ab aliīs quaerit; reperit esse vēra:

quaerō -ere -sīvī -sītum(他)知ろうとする、探求する、問う(+物・事の奪格 ex(ab)人の奪格)
ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex)(由来・系統)〜から、〜に由来する
sōlus -a -um(形)一人の、単独の
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
conventus -ūs(男)集会、集合
dīcō -ere dixī dictum(他)言う、発言する、話す(+物・事の対格)
līber -era -erum(形)自由な
audax -ācis(形)勇敢な、大胆な
atque(接)〜と、そして
īdem eadem idem(代)(指示詞)同じ人(もの)、同様のもの
sēcrētō(副)(奪格)ひそかに、こっそり
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
alius -a -ud(形)他の、別の
reperiō -īre repperī repertum(他)(補語を伴って)(〜であると)認める、気づく
vērus -a -um(形)真実の、事実の

3. ipsum esse Dumnorīgem, summā audāciā, magnā apud plēbem propter līberālitātem grātiā, cupidum rērum novārum. Complūrīs annōs portōria reliquaque omnia Haeduōrum vectīgālia parvō pretiō redempta habēre, proptereā quod illō licente contrā licērī audeat nēmō.

ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
summus -a -um(形)(最上級)究極の、一番の、最高(最大)の
audācia -ae(女)無謀、むこうみず
magnus -a -um(形)(価格・評価が)高い
apud(前)(+対格)〜の間で
plēbēs -eī(女)庶民、下層民
propter(前)(+対格)〜のゆえに、〜の結果として
līberālitās -ātis(女)気前のよさ
grātia -ae(女)人気、信望
cupidus -a -um(形)野心(功名心)のある ・cupidus rerum novarum 政変を企てている
rēs reī(女)(しばしば複)政治、支配、統治
novus -a -um(形)novae res 変革、革命
complūrēs -ēs -a(形)多くの
annus -ī(男)年
portōrium -ī(中)関税、輸出入税
reliquus -a -um(形)その他の
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
vectīgal -ālis(中)賦課金、租税
parvus -a -um(形)(価値が)低い
pretium -ī(中)代価、価格 ・parvi pretii esse 安価である
redimō -ere -ēmī -emptum(他)(金銭・その他の方法で)手に入れる
habeō -ēre habuī habitum(他)(ある状態で)持っている
proptereā(副)それゆえに、その結果として
quod(接)(理由)(+接続法)〜という理由で、〜と言って
ille illa illud(代)(指示詞)あれ、それ、あの人、その人、彼、彼女
liceor -ērī -citus sum(自)(形式受動相)(競売で)値をつける
contrā(副)それに対して、他方において
audeō -ēre ausus sum(他)思い切って(あえて)する(+不定法)
nēmō(男)(女)誰も〜ない

4. Hīs rēbus et suam rem familiārem auxisse et facultātēs ad largiendum magnās comparāsse;

rēs reī(女)物、物事、事柄
et(接)〜と(そして)〜
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
rēs reī(女)所有物、富、財産
familiāris -is -e(形)家族の ・res familiāris 私有財産
augeō -ēre auxī auctum(他)ふやす、大きくする、高める、強める(+物・事の対格)
facultās -ātis(女)(複)資力、財力
ad(前)(+対格)〜のために、〜の目的で
largior -īrī -ītus sum(他)(形式受動相)贈賄する、賄賂を使う
magnus -a -um(形)大きな
comparāsse→comparāvisse
comparō -āre -āvī -ātum(他)獲得する(+人の与格+物・事の対格)

5. magnum numerum equitātūs suō sūmptū semper alere et circum sē habēre,

numerus -ī(男)数、数量(+属格)
equitātus -ūs(男)騎兵隊
sumptus -ūs(男)支出、出費
semper(副)支出、出費
alō -ere aluī altum(他)養育する、育成する
circum(前)(+対格)〜のまわりに
suī(代)(再帰)(属格)(対格:sē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
habeō -ēre habuī habitum(他)保有する、支配する

6. neque sōlum domī, sed etiam apud fīnitimās cīvitātēs largiter posse, atque hūius potentiae causā mātrem in Biturīgibus hominī illīc nōbilissimō ac potentissimō conlocāsse;

neque(副)=nec(副)〜でない(=non)
sōlum(副)(中性形)ただ、〜だけ ・non sōlum 〜 sed etiam(単に)〜だけでなく〜もまた
domī(副)(所格)自国で
sed(接)(否定辞の後で)(〜ではなく)〜で
etiam(副)non solum 〜 sed etiam 〜ばかりでなく〜もまた
fīnitimus -a -um(形)隣接した、近隣の
cīvitās -ātis(女)国家、共同体
largiter(副)大いに、非常に
possum posse potuī(自)勢力(影響力、効力)がある
hūius→hūjus
potentia -ae(女)政治力、影響力、権勢
causa -ae(女)目的
māter -tris(女)母、母親
Biturīges -um(男)(複)ビトゥリーゲス(Gallia中央部にいた一部族/Biturīges Cubiとも呼ばれる)
homō -minis(男)(女)男
illīc(副)そこに、あそこに
nōbilis -is -e(形)高貴な、家柄(生まれ)のよい、貴族の
ac(接)=atque
potens -entis(形)(現在分詞)強力な、影響力のある
collocō -āre -āvī -ātum(他)(ある立場・状態に)置く ・collocare 人の対格 in matrimonium ある女性を結婚させる

7. ipsum ex Helvētiīs uxōrem habēre, sorōrum ex mātre et propinquās suās nūptum in aliās cīvitātēs collocāsse.

Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系の一部族)
uxor -ōris(女)妻
habeō -ēre habuī habitum(他)〜がいる
soror -ōris(女)姉妹
propinquus -a -um(形)近親の、親族の
nuptus -ūs(男)とつぐこと、結婚
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ

8. Favēre et cupere Helvētiīs propter eam affīnitātem, ōdisse etiam suō nōmine Caesarem et Rōmānōs, quod eōrum adventū potentia ēius dēminūta et Dīviciācus frāter in antīquum locum grātiae atque honōris sit restitūtus.

faveō -ēre fāvī fautum(自)好意を示す、後援(支持)する(+与格)
cupiō -pere cupīvī cupītum(他)愛着(好意)を示す(+与格)
is ea id(形)(指示詞)この、その
affīnitās -ātis(女)姻戚関係
ōdī ōdisse ōsum(他)(完了形で現在完了を表わす)憎む、(ひどく)嫌う(+対格)
etiam(副)さらに、そのうえ
nōmen -minis(中)名、名前 ・suo nomine 自分の名において(=自分の責任で、独立で)
Rōmānus -ī(男)ローマ人
adventus -ūs(男)到来、到着
ēius→ējus
dēminuō -ere -minuī -minūtum(他)減らす、小さくする(+物・事の対格)
in(前)(+対格)(ある状況・状態へ)〜へ
antīquus -a -um(形)古い、以前の
locus -ī(男)地位、身分
grātia -ae(女)人気、信望
honor -ōris(男)名誉、栄誉、名声
restituō -ere -stituī -stitūtum(他)復位(復権)させる

9. Sī quid accidat Rōmānīs, summam in spem per Helvētiōs rēgnī obtinendī venīre; imperiō populī Rōmānī nōn modo dē rēgnō, sed etiam dē eā quam habeat grātiā dēspērāre.

(接)もし〜ならば/(+接続法)
quis quis quid(代)(不定)(しばしばsi、nisi、ne、cum、numのあとで)だれか、何か、ある人(物)
accidō -ere -cidī(自)起こる
summus -a -um(形)(最上級)究極の、一番の、最高(最大)の
in(前)(+対格)(態度・行動・感情など)〜に対して、〜に向かって
spēs -eī(女)希望、期待(+物・事の属格)
per(前)(+対格)(手段・媒介)〜によって、〜で
regnum -ī(中)王であること、王権、王位
obtineō -ēre -tinuī -tentum(他)(力・権力などを)もっている、保持している
veniō -īre vēnī ventum(自)(ある状態(立場)に)なる、陥る(in)
imperium -ī(中)支配、統治
populus -ī(中)民族、国民
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
nōn(副)〜でない
modo(副)(奪格)ただ、〜だけ ・non modosed etiam 〜だけでなく〜もまた
(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
habeō -ēre habuī habitum(他)(性質・権利・機能などを)有する
despērō -āre -āvī -ātum(自)見込みなしとあきらめる、絶望する(de 物・事の奪格)

10. Reperiēbat etiam in quaerendō Caesar, quod proelium equestre adversum paucīs ante diēbus esset factum, initium ēius fugae factum ā Dumnorīge atque ēius equitibus (nam equitātuī, quem auxiliō Caesarī Haeduī mīserant, Dumnorīx praeerat): eōrum fugā reliquum esse equitātum perterritum.

reperiō -īre repperī repertum(他)(補語を伴って)(〜であると)認める、気づく
in(前)(+奪格)(時間的)〜の間に、〜のうちに、〜に
quaerō -ere -sīvī -sītum(他)知ろうとする、探求する、問う
quod(接)〜という事実(こと)に関しては、〜という点で
proelium -ī(中)戦い、戦闘
equester -tris -tre(形)騎兵の
adversus -a -um(形)(完了分詞)敵対する、反対する
paucus -a -um(形)(複)少数の
ante(副)(時間的)前に、以前に
diēs -ēī(男)(女)日、一日
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう
initium -ī(中)開始、始まり
fuga -ae(女)敗走
ā(前)(+奪格)〜によって
eques equitis(男)騎兵
nam(接)というのも、なぜなら
auxilium -ī(中)(複)援軍
mittō -ere mīsī missum(他)送る、派遣する、差し向ける
praesum -esse -fuī(自)先頭に立つ、先導する
reliquus -a -um(形)残っている、残りの
perterreō -ēre -terruī -territum(他)大いに恐れさせる
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)