『ガリア戦記』を原文で読む(第20回)

(テキスト48ページ、1行目〜)

XIX. 1. Quibus rēbus cōgnitīs, cum ad hās suspīciōnēs certissimae rēs accēderent, quod per fīnēs Sēquanōrum Helvētiōs trādūxisset, quod obsidēs inter eōs dandōs cūrāsset, quod ea omnia nōn modo iniussū suō et cīvitātis sed etiam īnscientibus ipsīs fēcisset, quod ā magistrātū Haeduōrum accūsārētur, satis esse causae arbitrābātur quārē in eum aut ipse animadverteret aut cīvitātem animadvertere iubēret.

quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
rēs reī(女)物、物事、事柄
cognoscō -ere -gnōvī -gnitum(他)知るようになる(+物・事の対格)
cum(接)(+接続法)(歴史的/+未完了)〜した時に、〜の時
ad(前)(+対格)〜に、〜において、〜の近くに
hic haec hoc(形)(指示詞)次の(ような)、以下の
suspīciōnis(女)疑い、疑念
certus -a -um(形)(物事が)確実な、疑う余地のない
rēs reī(女)現実、事実
accēdō -ere -cessī -cessum(自)さらに加わる、続いて生ずる(ad 物・事の対格)
quod(接)〜ということが(を)
per(前)(+対格)〜を通って、〜を越えて、〜の間を
nis -is(男)(女)(複)領域、領土
Sēquanī -ōrum(男)(複)セークゥアニー(Gallia CelticaのArar川とJura山脈の間にいた一部族)
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
trādūcō -ere -duxī -ductum(他)横断させる、渡らせる
obses obsidis(男)(女)人質
inter(前)(+対格)(一般に)〜の間で、〜の中で
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける
cūrāsset→cūrāvisset
cūrō -āre -āvī -ātum(他)配慮する、取り計らう(+不定法)
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
nōn(副)〜でない
modo(副)(奪格)ただ、〜だけ ・non modosed etiam 〜だけでなく〜もまた
iniussū→injussū
injussus -ūs(男)命令(許可)のないこと
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
et(接)〜と(そして)〜
cīvitās -ātis(女)国家、共同体
sed(接)(否定辞の後で)(〜ではなく)〜で ・non modosed etiam 〜のみならず(また)〜
etiam(副)non modosed etiam 〜ばかりでなく〜もまた
insciens -entis(形)知らない、気づかない
ipse -a -um(代)自ら、自身
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
magistrātus -ūs(男)政務官、(高級)官吏
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族、Arar川とLiger川の間にいた)
accūsō -āre -āvī -ātum(他)告訴する
satis(不変化詞)(中)十分(+属格)
causa -ae(女)理由、原因
arbitror -ārī -ātum(他)(形式受動相)思う、判断する、信ずる(+対格+不定法)
quāre(副)(奪格)(態度・行動・感情など)〜に対して、〜に向かって
aut(接)aut 〜 aut 〜あるいは〜
animadvertō -ere -vertī -versum(自)処刑する(in 人の対格)
iubēret→jubēret
jubeō -ēre jussī jussum(他)命ずる、指図する(+対格+不定法)

2. Hīs omnibus rēbus ūnum repugnābat, quod Dīviciācī frātris summum in populum Rōmānum studium, summum in sē voluntātem, ēgregiam fidem, iūstitiam, temperantiam cōgnōverat; nam nē ēius suppliciō Dīviciācī animum offenderet verēbātur.

hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
ūnum(中)一つ(の物)
repugnō -āre -āvī -ātum(自)抵抗する、立ち向かう(+与格)
Dīviciācus -ī(男)ディーウィキアークス(Aedui族の首領/Caesarに味方して、兄弟Dumnorixと争った)
frāter -tris(男)兄弟
summus -a -um(形)(最上級)究極の、一番の、最高(最大)の
populus -ī(男)民族、国民
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
studium -ī(中)熱意、熱心
suī(代)(再帰)(属格)(対格&奪格:sē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
voluntās -ātis(女)好意、共感、愛情
ēgregius -a -um(形)すぐれた、卓越した
fidēs -eī(女)忠誠、忠実
iūstitiam→jūstitiam
justitia -ae(女)正義、公正、公平
temperantia -ae(女)節度、自制、中庸
nam(接)というのも、なぜなら
(接)(+接続法)(恐怖・危惧)〜ではないかと、〜(する)ことを
ēius→ējus
supplicium -ī(中)罰
animus -ī(男)心
offendō -ere -fendī -fensum(他)害する、そこなう
vereor -ērī veritus sum(他)(形式受動相)恐れる、心配(危惧)する、逡巡する(ne)

3. Itaque prius quam quicquam cōnārētur, Dīviciācum ad sē vocārī iubet et, cotīdiānīs interpretibus remōtīs, per C. Valerium Troucillum, prīncipem Galliae prōvinciae, familiārem suum, cuī summam omnium rērum fidem habēbat, cum eō conloquitur;

itaque(副)従って、それゆえに
prius(副)(比較級)(中性形)(より)以前に、かつて
quam(副)(関係詞)(+比較級)〜よりも
quicquam=quidquam(→quisquam)
quisquam quisquam quidquam(代)(疑問文・条件節中で)だれか、何か
cōnor -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)努力する、試みる、企てる(+物・事の対格)
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
vocō -āre -āvī -ātum(他)呼ぶ、呼び寄せる
iubet→jubet
cotīdiānus -a -um(形)毎日の、日々の
interpres -pretis(男)(女)翻訳者、通訳
removeō -ēre -mōvī -mōtum(他)退かせる、遠ざける
per(前)(+対格)(手段・媒介)〜によって、〜で
C.(略)Gāius -ī(男)ガイユス(ローマ人の個人名/古くはCaiusと綴った)
Valerius -ī(男)ウァレリウス(ローマ人の氏族名)
princeps -cipis(男)(女)長、指導者、監督者
Gallia -ae(女)ガッリア(Galli族の地/のちにローマの属州)
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
familiāris -is(男)(女)親しい人、友人
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
summus -a -um(形)(最上級)究極の、一番の、最高(最大)の
fidēs -eī(女)信頼、信用
habeō -ēre habuī habitum(他)する、行なう
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
colloquor -quī -locūtus sum(自)(形式受動相)話し合う、会話をする、会談する(cum 人の奪格)

4. simul commonefacit quae ipsō praesente in conciliō Gallōrum dē Dumnorīge sint dicta, et ostendit quae sēparātim quisque dē eō apud sē dīxerit.

simul(副)いっしょに、同時に
commonefaciō -ere -fēcī -factum(他)思い出させる
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
praesens -entis(形)(現在分詞)(今ここに)いる、ある ・quo praesente その人の面前で
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
concilium -ī(中)会合、集会
Gallī -ōrum(男)(複)ガッリー、ガリア人(主にGallia TransalpinaとGallia Cisalpinaに住んでいたケルト系一部族)
(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
Dumnorixgis(男)ドゥムノリクス(Aedui族の首領/Diviciacusの弟/ローマ人に敵対した)
dīcō -ere dixī dictum(他)言う、発言する、話す(+物・事の対格)
ostendō -ere -tendī -tentum(他)知らせる、明らかにする
sēparātim(副)別個に、個別に
quisque quaeque quidque(代)各人、おのおの、だれでも、何でも(しばしば単数が複数扱いされる)/(関係詞節中で)
apud(前)(+対格)〜の面前で、〜がいる所で

5 Petit atque hortātur ut sine ēius offēnsiōne animī vel ipse dē eō causā cōgnitā statuat vel cīvitātem statuere iubeat.

petō -ere petīvī petītum(他)請い求める、頼む(ut)
atque(接)〜と、そして
hortor -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)(反復)激励する、促す、駆りたてる(ut)
ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(命令・説得・依頼・決心・願望・同意・配慮などを意味する動詞または語句のあとで)〜(する)ことを
sine(前)(+奪格)〜がなく、〜なしに
offensiōnis(女)感情を害すること
vel(接)それとも、あるいは/(二つ(以上)重ねて)
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)