『ガリア戦記』を原文で読む(第24回)

(テキスト58ページ、1行目〜)

XXIII. 1. Postrīdiē ēius diēī, quod omnīnō bīduum supererat, cum exercituī frūmentum metīrī oportēret, et quod ā Bibracte, oppidō Haeduōrum longē māximō et cōpiōsissimō, nōn amplius mīlibus passuum XVIII aberat, reī frūmentāriae prōspiciendum exīstimāvit: iter ab Helvētiīs āvertit ac Bibracte īre contendit.

postrīdiē(副)次の日に、翌日
ēius→ējus
is ea id(形)(指示詞)この、その
diēs -ēī(男)(女)日、一日
quod(接)(理由)(+直説法)〜ので
omnīnō(副)全体(全部)で、合計で
bīduum -ī(中)2日(間)
supersum -esse -fuī(自)残っている
cum(接)(+接続法)(歴史的/+未完了)〜した時に、〜の時
exercitus -ūs(男)訓練された軍隊
frūmentum -ī(中)穀物
mētior -īrī munsus sum(他)(形式受動相)割り当てる、分配する(+人の与格+物・事の対格)
oportet -ēre -tuit(自)(非人称)〜するのが当然である、〜すべきである(+不定法)
et(接)〜と(そして)〜
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
Bibracte -is(中)ビブラクテ(Gallia中部にあったAedui族の首都/現Mont-Beuvray)
oppidō(副)きわめて、全く、すっかり
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
longē(副)(特に比較級、最上級とともに)はるかに
maximus -a -um(形)(最上級)最大の
cōpiōsus -s -um(形)富裕な、豊かな
nōn(副)〜でない
amplius(副)(比較級)より長く
lia -ium(中)(複)→mille(不変化詞)(数)(基数)(複数形mīliaは中性名詞)1000(の)
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille passuum 距離の単位(=約1.48 km)
X(不変化詞)(中)(ローマ数字)=10
V(不変化詞)(中)(ローマ数字)=5
I(不変化詞)(中)(ローマ数字)=1
absum abesse āfuī(自)離れている
rēs reī(女)仕事、業務 ・rēs frumentaria 食糧供給
frūmentārius -a -um(形)穀物
prospiciō -cere -spexī -spectum(自)あらかじめ備える、用心する、警戒する(+与格)
existimō -āre -āvī -ātum(他)判断する、思う、みなす(+対格+不定法)
iter itineris(中)進路、行路
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
avertō -ere -vertī -versum(他)そらす、転ずる(+物・事の対格 a 物・事の奪格 ad 物・事の対格)
ac(接)=atque(接)〜と、そして
īre iī itum(自)行く、来る
contendō -ere -tendī -tentum(自)急ぐ(+不定法)

2. Ea rēs per fugitīvōs L. Aemiliī, decuriōnis equitum Gallōrum, hostibus nūntiātur.

rēs reī(女)物、事、事柄
per(前)(+対格)(手段・媒介)〜によって、〜で
fugitor -ōris(男)逃亡者
L.(略)=Lūcius -ī(男)ルーキウス(ローマ人の個人名)
decuriōnis(男)(ローマ軍の10騎から成る騎兵分隊の)隊長
eques equitis(男)騎兵
Gallī -ōrum(男)(複)ガッリー、ガリア人(主にGallia TransalpinaとGallia Cisalpinaに住んでいたケルト系一部族)
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
nuntiō -āre -āvī -ātum(他)知らせる、報告する、伝える(+人の与格+物・事の対格)

3. Helvētiī, seu quod timōre perterritōs Rōmānōs discēdere ā sē exīstimārent, eō magis quod prīdiē superiōribus locīs occupātīs proelium nōn commīsissent, sīve eō quod rē frūmentāriā interclūdī posse cōnfīderent, commūtātō cōnsiliō atque itinere conversō nostrōs ā novissimō agmine īnsequī ac lacessere coepērunt.

seu(接)=sīve(接)(sive 〜 sive)あるいは〜かあるいは〜か
quod(接)(理由)(+接続法)〜という理由で、〜と言って
timor -ōris(男)恐怖、心配、懸念
perterreō -ēre -terruī -territum(他)大いに恐れさせる
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
discēdō -ere -cessī -cessum(自)立ち去る、遠ざかる(a 物・事の奪格)
suī(代)(再帰)(属格)(対格&奪格:sē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
magis(副)(比較級)(multo、nihilo、tanto、eo、quo、tam、quamなどとともに)eo magis quod 〜なのでよりいっそう
prīdiē(副)前の日に
superior -or -ius(形)(比較級)より高い(上の)
locus -ī(男)拠点、陣地
occupō -āre -āvī -ātum(他)占有(占拠)する
proelium -ī(中)戦い、戦闘
nōn(副)〜でない
committō -ere -mīsī -missum(他)始める、開始する ・proelium committere 会戦する
interclūdō -ere -clūsī -clūsum(他)切り離す(+人の奪格+物・事の奪格)
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)
confīdō -ere -fīsus sum(他)確信する(+対格+不定法)
commūtō -āre -āvī -ātum(他)変える、変更する
consilium -ī(中)計画、意図
convertō -ere -vertī -versum(他)向きを変えさせる、逆にする
noster -trī(男)(複)我々の家族(親類・同胞・軍隊・兵)
ā(前)(+奪格)〜において、〜の側に
novissimus -a -um(形)(最上級)最後尾の ・agmen novissimum しんがり、後衛
agmen -minis(中)行軍中の軍隊 ・agmen novissimum 後衛
insequor -quī -secūtus sum(他)(形式受動相)追いかける、追跡する(+物・事の対格)
lacessō -ere -īvī -ītum(他)(反復)挑発する、刺激する、駆りたてる
coepiō -ere -epī -eptum(他)(通例完了形)始める(+不定法)
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)