『ガリア戦記』を原文で読む(第40回)

(テキスト102ページ、1行目〜)

XXXIX. 1. Dum paucōs diēs ad Vesontiōnem reī frūmentāriae commeātūsque causā morātur, ex percontātiōne nostrōrum vōcibusque Gallōrum ac mercātōrum, quī ingentī magnitūdine corporum Germānōs, incrēdibilī virtūte atque exercitātiōne in armīs esse praedicābant (saepe numerō sēsē cum hīs congressōs nē vultum quidem atque aciem oculōrum dīcēbant ferre potuisse), tantus subitō timor omnem exercitum occupāvit, ut nōn mediocriter omnium mentēs animōsque perturbāret.

dum(接)〜する間に
paucus -a -um(形)(複)少数の
diēs -ēī(男)(女)日、一日
ad(前)(+対格)〜に、〜において、〜の近くに
Vesontiōnis(男)ウェソンティオー(Gallia CelticaのSequani族の町/現Besançon)
rēs reī(女)仕事、業務 ・rēs frumentaria 食糧供給
frūmentārius -a -um(形)穀物
commeātus -ūs(男)(軍隊の)糧秣、糧食
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
causa -ae(女)目的
morar -ārī -ātus sum(自)(形式受動相)とどまる、滞在する
ex(前)(+奪格)(原因・理由)〜のために、〜のせいで、〜の結果として
percontātiōnis(女)質問、問い合わせ、照会
noster -trī(男)(複)我々の家族(親類・同胞・軍隊・兵)
vox vōcis(女)ことば、発言、話
Gallī -ōrum(男)(複)ガッリー、ガリア人(主にGallia TransalpinaとGallia Cisalpinaに住んでいたケルト系一部族)
ac(接)=atque(接)〜と、そして
mercor -ārī -ātus sum(自)(形式受動相)商売(取引)をする
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
ingens -gentis(形)巨大な、莫大な
magnitūdō -dinis(女)大きさ
corpus -poris(女)身体、肉体
Germānī -ōrum(男)(複)ゲルマーニー、ゲルマン人
incredibilis -is -e(形)信じられない、信じがたい
virtūs -ūtis(女)勇気、果断
exercitātiōnis(女)熟練、熟達
in(前)(+奪格)(限定して)〜に関して、〜の点において
arma -ōrum(中)(複)武器
praedicō -āre -āvī -ātum(他)告知する、公表する、布告する(+対格+不定法)
saepe numerō(副)繰り返して、何度も
suī(代)(再帰)(属格)(与格:sibi、対格:sēsē)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
hic haec hoc(代)(指示詞)これ、この人
congredior -gredī -gressus sum(自)(形式受動相)出会う(cum 人の奪格)
(副)(語句を否定して)〜しない、〜でない ・ne 〜 quidem 決して〜でない、〜でさえない
vultus -ūs(男)顔つき、表情、容貌
quidem(副)確かに、全く ・ne 〜 quidem 〜(で)さえない、決して〜(で)ない
aciēs -ēī(女)鋭い目つき
oculus -ī(男)目つき、まなざし
dicō -ere dixī dictum(他)言う、発言する、話す(+対格+不定法)
ferō ferre tulī lātum(他)耐える、我慢する(+物・事の対格)
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)
tantus -a -um(形)これ(それ)ほど大きい(多量の、重要な)/(ut、quiを伴って)
subitō(副)(奪格)突然(に)、不意に
timor -ōris(男)恐怖、心配、懸念
omnis -is -e(形)(単数)全体の
exercitus -ūs(男)訓練された軍隊
occupō -āre -āvī -ātum(他)(病気・現象などが)襲う、とらえる
ut(接)(+接続法)(副詞節を導く)その結果として〜/(ita、sic、aedo、tantus、tamなどと呼応して)
nōn(副)〜でない
mediocriter(副)ほどよく、適度に ・non mediocriter 過度に
omnis -is -e(形)それぞれ(おのおの)の
mens mentis(女)知性、頭
animus -ī(男)心
perturbō -āre -āvī -ātum(他)(心を)乱す、動揺させる、不安にする

2. Hīc prīmum ortus est ā tribūnīs mīlitum, praefectīs reliquīsque quī ex urbe amīcitiae causā Caesarem secūtī nōn magnum in rē mīlitārī ūsum habēbant:

prīmum(副)(中性形)まず、第一に、最初に
orior -īrī ortus sum(自)(形式受動相)(事が)起こる、生ずる、発生する
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
tribūnus -ī(男)tribūnus militum 軍団司令官(各軍団に6名配置され、2か月交代で指揮した)
mīles -litis(男)(女)(集合的に)兵隊、軍隊
praefectus -ī(男)(軍隊・艦隊などの)指揮官、隊長
reliquī -ōrum(男)(複)残り(その他)の人たち
ex(前)(+奪格)(母音の前では常にex)(空間的)〜から、〜より
urbs urbis(女)ローマ市
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
sequor -quī secūtus sum(他)(形式受動相)あとから行く、ついて行く
magnus -a -um(形)大きな
rēs reī(女)軍事行動
mīlitāris -is -e(形)軍隊の ・res mīlitāris 軍事
ūsus -ūs(男)実行、熟練、経験
habeō -ēre habuī habitum(他)(性質・権利・機能などを)有する

3. quōrum alius aliā causā illātā, quam sibi ad proficīscendum necessāriam esse dīceret, petēbat ut ēius voluntāte discēdere licēret; nōn nūllī pudōre adductī, ut timōris suspīciōnem vītārent, remanēbant.

quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
alius -a -ud(形)他の、別の
causa -ae(女)口実
inferō -ferre intulī illātum(他)述べる、発言する
ad(前)(+対格)〜に関して
proficiscor -scī -fectus sum(自)(形式受動相)出発する、旅立つ
necessārius -a -um(形)やむをえない、避けられない、必然の
petō -ere petīvī petītum(他)請い求める、頼む(ut、ne)
ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(命令・説得・依頼・決心・願望・同意・配慮などを意味する動詞または語句のあとで)〜(する)ことを
ēius→ējus
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
voluntās -ātis(女)同意、是認 ・ejus voluntate 彼の賛同を得て
dicēdō -ere -cessī -cessum(自)離れる
licet -ēre licuit(自)(非人称)(〜することが)自由である、許されている(+不定法)
nullus -a -um(形)ない ・non nullus 少なからぬ、かなりの
pudor -ōris(男)恥辱、不面目
addūcō -ere -duxī -ductum(他)引き寄せる
ut(接)(+接続法)(副詞節を導く)(目的)〜するために
suspīciōnis(女)疑い、疑念
vītō -āre -āvī -ātum(他)避ける、のがれる、免れる(+対格)
remaneō -ēre mansī(自)残る、とどまる

4. Hī neque vultum fingere neque interdum lacrimās tenēre poterant: abditī in tabernāculīs aut suum fātum querēbantur aut cum familiāribus suīs commūne perīculum miserābantur.

neque(接)=nec(接)そして〜でない ・neque 〜 neque 〜でもなく〜でもない
fingō -ere finxī fictum(他)整える、調整する
interdum(副)時々、折々
lacrima -ae(女)(通例複)涙
teneō -ēre tenuī tentum(他)抑える、控える、慎む
abdō -ere -didī -ditum(他)隠す、おおう(+物・事の対格 in 場所の奪格)
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
tabernāculum -ī(中)(指小辞)テント、天幕、幕営(ばくえい)
aut(接)aut 〜 aut 〜あるいは〜
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
fātum -ī(中)運命、宿命
queror querī questus sum(他)(形式受動相)嘆く(+物・事の対格)
cum(前)(+奪格)〜といっしょに
familiāris -is(男)(女)親しい人、友人
commūnis -is -e(形)共有の、共通の
perīculum -ī(中)危険
miseror -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)あわれむ、同情する(+対格)

5. Vulgō tōtīs castrīs testāmenta obsignābantur. Hōrum vōcibus ac timōre paulātim etiam iī quī magnum in castrīs ūsum habēbant, mīlitēs centuriōnēsque quīque equitātuī praeerant, perturbābantur.

vulgō(副)(奪格)至る所で
tōtus -a -um(形)全体(全部)の
castrum -ī(中)城砦、要塞、とりで(=castellum)
testāmentum -ī(中)遺言(書)
obsignō -āre -āvī -ātum(他)認印を押す、封印する
paulātim(副)徐々に、次第に
etiam(副)〜さえ、〜すら
magnus -a -um(形)多数の、大量の
habeō -ēre habuī habitum(他)経験する、遭う
mīles -litis(男)(女)兵卒
centuriōnis(男)百人隊長
eqitātus -ūs(男)騎兵隊
praesum -esse -fuī(自)管理する、統轄する(+与格)

6. Quī sē ex hīs minus timidōs exīstimārī volēbant, nōn sē hostem verērī, sed angustiās itineris et magnitūdinem silvārum quae intercēderent inter ipsōs atque Ariovistum, aut rem frūmentāriam, ut satis commodē supportārī posset, timēre dicēbant.

ex(前)(+奪格)(範囲)〜の中の
minus(副)(比較級)(中性形)より少なく(小さく)
timidus -a -um(形)臆病な
existimō -āre -āvī -ātum(他)判断する、思う、みなす(+2個の対格)
volō velle voluī(他)欲する、望む、願う
hostis -is(男)敵、敵対者、敵手
vereor -ērī veritus sum(他)(形式受動相)恐れる、心配(危惧)する、逡巡する(+対格)
sed(接)(否定辞の後で)(〜ではなく)〜で
angustiae -ārum(女)(複)狭いこと
iter itineris(中)進路、行路
et(接)〜と(そして)〜
silva -ae(女)森、森林
intercēdō -ere -cessī -cessum(自)間にある、介在する
inter(前)(+対格)(空間的)〜の間に、〜のまん中に
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
Ariovistus -ī(男)アリオウィストゥス(GermaniaのSuebi族の王/Galliaへ侵入しCaesarに撃退された)
aut(接)あるいは、または
ut(副)(疑問詞)いかに、どのように/(間接疑問)
satis(副)十分に、まったく、確かに
commodē(副)適当(適切)に
supportō -āre -āvī -ātum(他)(中心地へ)輸送する
timeō -ēre -muī(他)恐れる、心配する、気づかう(ne、ne non、ut)

7. Nōn nūllī etiam Caesarī nūntiārant, cum castra movērī ac signa ferrī iussisset, nōn fore dictō audientēs mīilitēs neque propter timōrem signa lātūrōs.

nuntiō -āre -āvī -ātum(他)予告(警告)する
cum(接)(+接続法)(譲歩)たとえ〜であっても、〜にもかかわらず
castra -ōrum(中)(複)陣営、野営
moveō -ēre mōvī mōtum(他)(再帰、受動)移動する
signum -ī(中)軍旗 ・signa ferre 撤営(てつえい)する、出発する
ferrō ferre tulī lātum(他)(前へ)動かす ・signa ferre 進軍する
iussisset→jussisset
jubeō -ēre jussī jussum(他)命ずる、指図する(+不定法)
dictum -ī(中)命令
audiō -īre -īvī -ītum(自)従う、服従する
neque(接)=nec(接)そして〜でない
propter(前)(+対格)〜のゆえに、〜の結果として
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)