『幸福な生活について』を原文で読む(第2回)

Lucius Annaeus Seneca

Lūcius -ī(男)ルーキウス(ローマ人の個人名(略称L.))
Annaeus -ī(男)アンナエウス(ローマ人の氏族名)
Seneca -ae(男)セネカ(Annaea氏族に属する家名/特に(1)L. Annaeus Seneca、Corduba生まれの修辞学者(前55?-?後40)。(2)L. Annaeus Seneca、(1)の息子/ストア哲学者・悲劇作家・政治家(前4?-後65)/Nero帝の師)

DE VITA BEATA

(前)(+奪格)(関連・限定)~に関して、~について
vīta -ae(女)(vivo)生活、暮らしぶり
beātus -a -um(形)(完了分詞)(beo)幸福な、祝福された、恵まれた
(テキスト8ページ、2行目~)

I. 1 Vivere, Gallio frater, omnes beate volunt, sed ad pervidendum quid sit quod beatam vitam efficiat caligant; adeoque non est facile consequi beatam vitam, ut eo quisque ab ea longius recedat quo ad illam concitatius fertur, si via lapsus est; quae ubi in contrarium ducit, ipsa velocitas maioris intervalli causa fit.

vīvō -ere -vixī victum(自)生きている、生きる
Galliōnis(男)ガッリオー(ローマ人の家名)
frāter -tris(男)兄弟
omnēs -ium(男)(女)(複)(omnis)すべての人々
beātē(副)(beatus)幸福に
volō velle voluī(他)欲する、望む、願う(+不定法)
sed(接)しかし、けれども
ad(前)(+対格)~のために、~の目的で
pervideō -ēre -vīdī -vīsum(他)(per-/video)見通す、見分ける
quis quis quid(代)(疑問詞)だれ、何、どれ
sum esse fuī(自)(繋辞として)~である
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)~するところの(人・もの)
efficiō -cere -fēcī -fectum(他)(ex-/facio)もたらす、ひき起こす(+物・事の対格)
cālīgō -āre(自)(目が)かすむ
adeō(副)その程度まで、それほどに
-que(接尾辞)itaque、atque、quisqueなどのように副詞、接続詞、関係代名詞などに付けられる
nōn(副)(noenum)~でない
facile(副)(中性)容易に、たやすく
consequor -quī -secūtus sum(他)(形式受動相)(con-/sequor)達成する、獲得する
ut(副)(関係詞)(理由)~の故に、~だから
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
quisque quaeque quidque(代)(quis/-que)(程度の奪格と比較級を伴って)~すればするほどますます
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)~から、~より
longus -a -um(形)遠い
recēdō -ere -cessī -cessum(自)(re-/cedo)離れる、遠ざかる
quō(副)(qui, quis)(+比較級)quō ~ eo ~であればあるほど
ad(前)(+対格)(空間的)~の方へ、~に向かって
ille illa illud(代)(指示詞)あれ、それ、あの人、その人、彼、彼女
concitātus -a -um(形)(完了分詞)(concito)急激な、急速な
ferō ferre tulī lātum(他)運ぶ、持っていく(+人の対格)
(接)もし~ならば/(+直説法)(単純な可能性)
via -ae(女)(人生の)道、進路
lapsus -a -um(完了分詞)→labor
lābor -bī lapsus sum(自)(形式受動相)(cf. labo)失敗する、間違える
quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
ubī(接)~(の)時に
in(前)(+対格)(空間的)~へ、~に向かって、~の方へ、~の中へ
contrārium -ī(中)(contrarius)反対側
dūcō -ere duxī ductum(他)導く、連れて行く
ipse -a -um(強意代名詞)自ら、自身
vēlōcitās -ātis(女)(velox)(文体の)速度
mājor -or -us(形)(比較級)(magnus)より大きな
intervallum -ī(中)(時間的・空間的)間隔
causa -ae(女)理由、原因(+属性)
fīō fierī factus sum(自)(facioの受動として用いられる)なる

Proponendum est itaque primum quid sit quod adpetamus; tunc circumspiciendum qua contendere illo celerrime possimus, intellecturi in ipso itinere, si modo rectum erit, quantum cotidie profligetur quantoque propius ab eo simus ad quod nos cupiditas naturalis inpellit?

prōpōnō -ere -posuī -positum(他)(pro-/pono)前に置く、展示する、人目にさらす
ita(副)それゆえ
prīmum(副)(中性)(primus)まず、第一に、最初に
appetō -ere -petītī -petītum(他)(ad-/peto)(得ようと)努力する、熱望する、激しく欲求する(+物・事の対格)
tunc(副)(tum)それから、その次に
circumspiciō -ere -spexī -spectum(他)(circum-/specio)よく考察する
quā(副)(女性単数奪格)(qui)どの道を通って、どんな経路で
contendō -ere -tendī -tentum(自)(con-/tendo)急いで行く
illō(副)(男性単数奪格)(ille)その場所へ、そこへ、そちらへ
celer celeris celere(形)すばやい、迅速な
possum posse potuī(他)(~することが)できる(+不定法)
intellegō -ere -lexī -lectum(他)(inter-/go)(知的に)把握する、理解する
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)~で、~において、~のもとで ・in itinere 道中で
iter itineris(中)(eo/cf. itio)旅、旅行 ・in itinere 道中で
modo(副)(奪格)(modus)ただ、~だけ ・si modo(+接続法)もし~でありさえすれば
rectus -a -um(形)(完了分詞)(rego)正しい、正当な、適当な
quantus -a -um(形)(quam)(疑問詞)どれほど大きい(多い)
cotīdiē(quot/dies)毎日、日々
prōflīgō -āre -āvī -ātum(他)(pro-/fligo)打ち負かす、打ちのめす
quantō(副)(奪格)(quantum)(疑問詞)(疑問)どの程度、どれほど
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)~と~、また、そして
propius(副)(比較級)(中性)(propior)より近く
ab(前)(+奪格)~によって
sīmus -a -um(形)(ギリシア語)平たい、平らな
ad(前)(+対格)(空間的)~の方へ、~に向かって
nōs(代)(複数)我々、私たち(→ego)
cupiditās -ātis(女)(cupidus)熱望、切望
nātūrālis -is -e(形)(natura)自然な、本来の
impellō -ere -pulī -pulsum(他)動かす、駆る、追いやる

2 Quamdiu quidem passim vagamur non ducem secuti sed fremitum et clamorem dissonum in diversa vocantium, conteretur vita inter errores brevis, etiam si dies noctesque bonae menti laboremus.

quamdiū(副)(関係詞)~の間
quidem(副)確かに、全く ・quidem ~ sed 確かに~(ではあるが)しかし
passim(副)(passus)いたるところに、あちらこちらに
vagor -ārī -ātus sum(自)(形式受動相)(vagus)さまよう、放浪する、動き(飛び)回る
nōn(副)(noenum)~でない
dux ducis(男)(女)(duco)指導者
sequor -quī secūtus sum(他)従う
sed(接)(否定辞の後で)(~ではなく)~で
fremitus -ūs(男)ぶつぶつ不平を言うこと
et(接)~と(そして)~
clāmor -ōris(男)叫び
dissonus -a -um(形)(dis-/sonus)(音が)不調和の
dīversus -a -um(形)(完了分詞)(diverto)異なった方向を向いた
vocō -āre -āvī -ātum(他)(vox)呼ぶ、呼び寄せる
conterō -ere -trīvī -trītum(他)(時を)過ごす
vīta -ae(女)(vivo)人生、生涯
inter(前)(+対格)(時間的)~の間に、~のうちに
error -ōris(男)(erro)さまようこと、放浪
brevis -is -e(形)(時間が)短い
etiam sī(接)たとえ~であっても
diēs -ēī(男)(女)昼間、日中
nox noctis(女)夜
bonus -a -um(形)強い、健全な
mens mentis(女)精神、心
labōrō -āre -āvī -ātum(自)(labor)骨折る、働く

Decernatur itaque et quo tendamus et qua, non sine perito aliquo cui explorata sint ea in quae procedimus, quoniam quidem non eadem hic quae in ceteris peregrinationibus condicio est: in illis comprensus aliquis limes et interrogati incolae non patiuntur errare, at hic tritissima quaeque via et celeberrima maxime decipit.

cernō -ere -crēvī -crētum(他)判決する、決定する、規定する
itaque(副)(ita/-que)従って、それゆえに
quō(副)(qui, quis)(疑問詞)どこへ
tendō -ere tetendī tentum(tensum)(自)伸びる、向かう、進む
sine(前)(+奪格)~がなく、~なしに
perītus -a -um(形)(cf. experior)経験のある、熟練した
aliquis -qua -quid(不定代名詞)(alius/quis)誰か、ある人
explōrātus -a -um(形)(完了分詞)確かな、確実な
prōcēdō -ere -cessī -cessum(他)(pro-/cedo)前に進む、進み出る
quoniam(接)~であるからには、~だから
īdem eadem idem(指示形容詞)(is/-dem)同じ、同一の、同様の
hīc(副)この機会(場合)に、この状況で
cēterus -a -um(形)その他の、それ以外の、残りの
peregrīnātiōnis(女)(peregrinor)外国旅行
condiciōnis(女)(condico)状況、事情
comprensus -a -um(完了分詞)=comprehensus
conprehensus -a -um(完了分詞)→comprehendo
comprehendō -ere -hendī -hensum(他)(con-/prehendo)知覚する、理解する
aliquis -qua -quid(不定代名詞)(alius/quis)何か、あるもの
līmes -mitis(男)(cf. limus)小道
interrogō -āre -āvī -ātum(他)質問する、尋ねる
incola -ae(男)(女)(incolo)居住者、住人
patior -tī passus sum(他)(形式受動相)(~の状態に)しておく、ほうっておく(+不定法)
errō -āre -āvī -ātum(自)誤る、間違う
at(接)(対照的に)しかし、それに対して
hic haec hoc(指示代名詞)これ、この人
tritis -is -e(形)(自然力などが)激しい、苛酷な、荒れ狂う
via -ae(女)道、道路
celeber -bris -bre(形)込んでいる、いっぱいになった
maximē(副)(最上級)最も
dēcipiō -pere -cēpī -ceptum(他)(de-/capio)欺く、だます
【参考文献】
幸福な生活について (大学書林語学文庫 3011)』山敷繁次郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)