『ガリア戦記』を原文で読む(第3回)

(テキスト4ページ、14行目〜)

II. 1. Apud Helvētiōs longē nōbilissimus fuit et dītissimus Orgetorīx. Is M. Messallā et M. Pīsōne cōnsulibus rēgnī cupiditāte inductus coniūrātiōnem nōbilitātis fēcit et cīvitātī persuāsit ut dē fīnibus suīs cum omnibus cōpiīs exīrent:

apud(前)(+対格)〜の間で
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
longē(副)(特に比較級、最上級とともに)はるかに
nōbilis -is -e(形)高貴な、家柄(生まれ)のよい、貴族の
et(接)〜と(そして)〜
dītissimus -a -um(形)最上級→dives
dīves -vitis(形)富裕な、金持ちの
Orgetrixgis(男)オルゲトリクス(Caesarに敵対したHelvetii族の指導者)
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
M.=Marcus -ī(男)マルクス(ローマ人の個人名(略形M.))
Messalla -ae(男)メッサッラ、メッサーラ(Valeria氏族に属する家名)
Pīsōnis(男)ピーソー(Calpurnia氏族に属する家名)
consul -sulis(男)執政官(共和政期ローマの最高官職/毎年2名を選出)(奪格・絶対用法で) ・M. Messala, M. Pisone consulibus M. MessalaとM. Pisoが執政官であった年(前61)に
regnum -ī(中)王であること、王権、王位
cupiditās -ātis(女)熱望、切望(+属格)
indūcō -ere -duxī -ductum(他)導き入れる
coniūrātiōnem→conjūrātiōnem
conjūrātiōnis(女)共謀、陰謀
nōbilitās -ātis(女)貴族(階級)
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう
cīvitās -ātis(女)国家、共同体
persuādeō -ēre -suāsī -suāsum(他)説得する、促す、勧める(人の余格+ut)/(+人の与格+物・事の対格)
ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(命令・説得・依頼・決心・願望・同意・配慮などを意味する動詞または語句のあとで)〜(する)ことを
(前)(+奪格)〜から(下へ・離れて)
finis -is(男)(女)(複)領域、領土
cum(前)(+奪格)〜といっしょに
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
cōpia -ae(女)(複)部隊、軍勢
exeō -īre -iī -itum(自)(〜から)離れる、抜け出す

2. perfacile esse, cum virtūte omnibus praestārent, tōtīus Galliae imperiō potīrī.

perfacilis -is -e(形)非常に容易な
cum(前)(+奪格)(手段・方法)〜で、〜をもって、〜によって
virtūs -ūtis(女)勇気、果断
praestō -āre -stitī -stātum(自)まさる、しのぐ(+与格)
tōtus -a -um(属格 -tīus)(形)全体(全部)の
Gallia -ae(女)ガッリア(Galli族の地/のちにローマの属州)
imperium -ī(中)権力、支配権、命令権 ・imperium totius Galliae ガリア全土の支配権
potior -īrī potītus sum(自)(形式受動相)わがものとする、獲得する(+奪格)

3. Id hōc facilius iīs persuāsit, quod undique locī nātūrā Helvētiī continentur: ūnā ex parte flūmine Rhēnō lātissimō atque altissimō, quī agrum Helvētium ā Germānīs dīvidit; alterā ex parte monte Iūrā altissimō, quī est inter Sēquanōs et Helvētiōs; tertiā lacū Lemannō et flūmine Rhodanō, quī prōvinciam nostram ab Helvētiīs dīvidit.

hic haec hoc(代)(指示詞)これから述べようとすること
facilis -is -e(形)(実行・入手が)容易な、簡単な(+与格)
quod(接)〜という事実(こと)に関しては、〜という点で
undique(副)あらゆる方向(方面)から、至る所から
locus -ī(男)場所、位置
nātūra -ae(女)特徴、性質
contineō -ēre -tinuī -tentum(他)取り囲む
ūnus -a -um(形)一人の、一つの
ex(前)(+奪格)(副詞的成句として)ex parte 一部分、いくぶん
pars partis(女)部分、一部 ・ex parte 一部分、いくぶん
flūmen -minis(中)川
Rhēnus -ī(男)レーヌス(GalliaとGermaniaの境をなす川/現Rhein)
lātus -a -um(形)広い、広大な
atque(接)〜と、そして
altus -a -um(形)(完了分詞)深い、深く入り込んでいる
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
ager -grī(男)領土
Helvētius -a -um(形)Helvetii族の
ā(前)(奪)〜から、〜より
Germānī -ōrum(男)(複)ゲルマーニー、ゲルマン人
dīvidō -ere -vīsī -vīsum(他)切り離す、分離する(+人の対格(物・事の対格)a 物・事の奪格) ・flumen Rhenus agrum Helvetium a Germanis dividit Rhenus川がHelvetii族の領土をGermaniaから隔てている
alter -era -erum(形)第2の、もうひとつの
mins montis(男)山、丘
Iūrā→Jūrā
Jūrā -ae(男)ユーラ、ジュラ(HelvetiaとGalliaの境をなす山脈)
altus -a -um(形)(完了分詞)高い、高くそびえている
inter(前)(+対格)(空間的)〜の間に、〜のまん中に
Sēquanī -ōrum(男)(複)セークゥアニー(Gallia CeltiaのArar川とJura山脈の間にいた一部族)
tertius -a -um(数)(序数)第3の、3番目の
lacus -ūs(男)湖、池
Lemannus(lacus)-ī(男)レマンヌス湖(現Lac Léman)
Rhodanus -ī(男)ロダヌス(地中海に注ぐGalliaの川/現Rhône)
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
noster -tra -trum(形)(所有)我々の、我々に属する、我々による
ab(前)(+奪格)〜から、〜より

4. Hīs rēbus fiēbat ut et minus lātē vagārentur et minus facile fīnitimīs bellum īnferre possent; quā ex parte hominēs bellandī cupidī magnō dolōre afficiēbantur.

hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
rēs reī(女)事態、事情、状況
fiō fierī factus sum(自)(facioの受動相として用いられる)なる(ut +接続法)
ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(原因・結果・目的などを意味する動詞または語句のあとで)〜(する)ことを(が)
et(接)et 〜 et 〜 〜も〜も
minus(副)(比較級)(中性形)より少なく(小さく)
lātē(副)広く、広範に
vagor -ārī -ātus sum(自)(形式受動相)さまよう、放浪する、動き(飛び)回る
facile(副)(中性形)容易に、たやすく
fīnitimus -a -um(形)隣接した、近接の(+人の与格)
bellum -ī(中)戦争
inferō -ferre intulī illātum(他)運び込む、運び入れる(+人の対格(物・事の対格)+物・事の与格) ・bellum 人の与格 inferre ある人に対して兵を挙げる
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)
homō -minis(男)(女)人、人間
bellō -āre -āvī -ātum(自)戦争をする
cupidus -a -um(形)熱望している(+属格)
magnus -a -um(形)大きな
dolor -ōris(男)苦痛、痛み
afficiō -cere -fēcī -fectum(他)働きかける、与える、もたらす(+人の対格(物・事の対格)+物・事の奪格)

5. Prō multitūdine autem hominum et prō glōriā bellī atque fortitūdinis angustōs sē fīnēs habēre arbitrābantur, quī in longitūdinem mīlia passuum CCXL, in lātitūdinem CLXXX patēbant.

prō(前)(+奪格)〜の割には ・prō multitudine hominum angustos se fines habere 人口の割には自分たちの領土が狭い
multitūdō -dinis(女)大量、多数、豊富
autem(接)さらに、そのうえ
glōria -ae(女)名声、評判
fortitūdō -dinis(女)勇敢
angustus -a -um(形)狭い、窮屈な
suī(代)(再帰)(属格)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
habeō -ēre habuī habitum(他)持つ、所有する
arbitror -ārī -ātus sum(他)思う、判断する、信ずる(+対格+不定法)
in(前)(+対格)(方法を表わして)〜に従って
longitūdō -dinis(女)(空間的)長さ ・in longitudinem 長さは
lia -ium(中)(複)→mille(不変化詞)(数詞)(基数)1000(の)
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille pasuum 距離の単位(=約1.48 km)
C.(略)centum(不変化詞)(数詞)(基数)100(の)
X(不変化詞)(中)(ローマ数字)=10
L(不変化詞)(中)(ローマ数字)=50
lātitūdō -dinis(女)広さ、幅、大きさ
pateō -ēre patuī(自)広がる、伸びる
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)