『ガリア戦記』を原文で読む(第9回)

(テキスト20ページ、1行目〜)

VIII. 1. Intereā eā legiōne quam sēcum habēbat mīlitibusque, quī ex prōvinciā convēnerant, ā lacū Lemannō, quī in flūmen Rhodanum īnfluit, ad montem Iūram, quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit, mīlia passuum decen novem mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit.

intereā(副)その間に、そうこうするうちに
is ea id(形)(指示詞)この、その
legiōnis(女)軍団(兵員約4200-6000)
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
sē cum=cum sē
cum(前)(+奪格)〜といっしょに
suī(代)(再帰)(属格)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
habeō -ēre habuī habitum(他)保有する、支配する
mīles -litis(男)(女)兵、兵士
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
ex(前)(+奪格)(空間的)〜から、〜より
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
conveniō -īre -vēnī -ventum(自)集まる、集合する
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
lacus -ūs(男)湖、池
Lemannus(lacus)-ī(男)レマンヌス湖(現Lac Léman)
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
flūmen -minis(中)川
Rhodanus -ī(男)ロダヌス(地中海に注ぐGalliaの川/現Rhône)
influō -ere -fluxī -fluxum(自)流入する、流れ込む
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
mons montis(男)山、丘
Iūram→Jūram
Jūra -ae(男)ユーラ、ジュラ(HelvetiaとGalliaの境をなす山脈)
nis -is(男)(女)(複)領域、領土
Sēquanī -ōrum(男)(複)セークゥアニー(Gallia CelticaのArar川とJura山脈の間にいた一部族)
ab(前)(+奪格)(abは母音とhの前で)〜から、〜より
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティイー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
dīvidō -ere -vīsī -vīsum(他)切り離す、分離する(+物・事の対格 a 物・事の奪格)
lia -ium(中)(複)→mille(不変化詞)(数)(基数)1000(の)
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille passuum 距離の単位(=約1.48km)
decem(不変化詞)(数)(基数)10(の)
novem(不変化詞)(数)(基数)9(の)
mūrus -ī(男)防壁、城壁
in(前)(+対格)(ある状況・状態など)〜へ
altitūdō -dinis(女)高さ
pēs pedis(男)長さの単位(=約29.6cm)
sēdecim(不変化詞)(数)(基数)16(の)
fossa -ae(女)(城塞の)壕、掘割
perdūcō -ere -duxī -ductum(他)(堡塁・壕などを)張りめぐらす、延ばす

2. Eō opere perfectō praesidia dispōnit, castella commūnit, quō facilius, sī sē invītō trānsīre cōnārentur, prohibēre possit.

opus -eris(中)活動、作業
pertificiō -cere -fēcī -fectum(他)完成する、なし遂げる
praesidium -ī(中)護衛(隊)、守備隊
dispōnō -ere -posuī -positum(他)配置する、整理する ・disponere praesidia 衛兵を配置する
castellum -ī(中)城塞、要塞、とりで
communiō -īre -īvī -ītum(他)強固にする、強化する
quō(副)(+比較級)〜であればあるほど
facilis -is -e(形)(実行・入手が)容易な、簡単な(+不定法)
(接)もし〜ならば(+接続法)(+未完了)(現在の事実に反する仮定)
invītus -a -um(形)いやいやながらの、不承不承の、不本意
transeō -īre -buī -bitum(他)防ぐ、妨げる
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)

3. Ubi ea diēs quam cōnstituerat cum lēgātīs vēnit et lēgātī ad eum revertērunt, negat sē mōre et exemplō populī Rōmānī posse iter ūllī per prōvinciam dare et, sī vim facere cōnentur, prohibitūrum ostendit.

ubi(接)〜(の)時に
diēs -ēī(男)(女)日、一日
constituō -ere -stituī -stitūtum(他)取り決める、合意する ・ea dies quam constituerat cum legatis 使節との間で取り決めていたその日
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
lēgātus -ī(男)使節
veniō -īre vēnī ventum(自)(時が)到来する、近づく
et(接)〜と(そして)〜
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
revertor -vertī -versus sum(自)(形式受動相)引き返す、帰る
negō -āre -āvī -ātum(他)否定(否認)する(+対格+不定法)
mōs mōris(男)慣習、風習、習俗
exemplum -ī(中)例、先例
populus -ī(男)民族、国民
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
iter itineris(中)通行権
ullus -a -um(与格:ullī)(代)ある人、ある物
per(前)(+対格)〜を通って、〜を越えて、〜の間を ・iter per provinciam 属州を通る道
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける(+人の与格+物・事の対格)
vīs(対格vim)(女)(人・動物・自然の物理的な)力、強さ、勢い
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう
ostendō -ere -tendī -tentum(他)(行為によって感情・性質などを)示す、表わす

4. Helvētiī eā spē dēiectī nāvibus iūnctīs ratibusque complūribus factīs, aliī vadīs Rhodanī, quā minima altitūdō flūminis erat, nōn numquam interdiū, saepius noctū, sī perrumpere possent cōnātī, operis mūnītiōne et mīlitum concursū et tēlīs repulsī, hōc cōnātū dēstitērunt.

spēs -eī(女)希望、期待
dēiectī→dējectī
dēiciō -cere -jēcī -jectum(他)遠ざける、追い払う
nāvis -is(女)船
nctīs→jūnctīs
jungō -ere junxī junctum(他)連続させる
ratis -is(女)いかだ
complūrēs -ēs -a(形)多くの
faciō -cere fēcī factum(他)作る、形づくる(+物・事の対格)
alius -a -ud(形)他の、別の
vadum -ī(中)徒渉できる場所、浅瀬
quā(副)(関係詞)〜する(場所)
minimus -a -um(形)(最上級)最も(きわめて)小さい
altitūdō -dinis(女)深さ
nōn(副)〜でない/(否定辞が後に付いて弱い否定を表わす)nōn numquam 時には、時々
numquam(副)決して〜ない ・non numquam 時には、時々
interdiū(副)日中に、昼間に
saepe(副)しばしば、頻繁に
noctū(副)夜に
(接)(+接続法)(間接疑問)〜か(どうか)
perrumpō -ere -rūpī -ruptum(他)(困難・障害などを)打破する、突破する
cōnor -ārī -ātus sum(他)(形式受動相)努力する、試みる、企てる(+物・事の対格)
opus -eris(中)建造物、構築物
mūnītiōnis(女)防壁、堡塁、要塞
concursus -ūs(男)衝突、遭遇、攻撃
tēlum -ī(中)飛び道具(矢・投げ槍・石など)
repellō -ere reppulī repulsum(他)押し返す、押しのける
hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
cōnātus -ūs(男)試み、企て
destituō -ere -stituī -stitūtum(他)置き去りにする、見捨てる
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)