『ガリア戦記』を原文で読む(第54回)

(テキスト142ページ、1行目〜)

LIII. 1. Ita proelium restitūtum est, atque omnēs hostēs terga vertērunt neque prius fugere dēstitērunt quam ad flūmen Rhēnum mīlia passuum ex eō locō circiter quīnque pervēnērunt.

ita(副)この(その)ように
proelium -ī(中)戦い、戦闘
restituō -ere -stituī -stitūtum(他)(戦列を)立て直す
atque(接)〜と、そして
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
hostis -is(男)(女)敵、敵対者、敵手
tergum -ī(中)背、背中
vertō -ere -ī versum(他)terga vertere(敵に)背中を見せる(=逃げる)
neque(接)=nec(接)そして〜でない
prius(副)(比較級)(中性形)(より)以前に、かつて
fugiō -gere fūgī(自)逃げる、逃走する、走り去る
dēstitō -ere -stitī -stitum(他)やめる、思いとどまる(+不定法)
quam(副)(関係詞)(+比較級)〜よりも
ad(前)(+対格)〜に至るまで
flūmen -minis(中)川
Rhēnus -ī(男)レーヌス(GalliaとGermaniaの境をなす川/現Rhein)
mille(不変化詞)(数)(基数)(複mīliaは中性名詞)1000(の)
passus -ūs(男)長さの単位(=5 pedes) ・mille passuum 距離の単位(=約1.48 km)
ex(前)(+奪格)(空間的)〜から、〜より
is ea id(形)(指示詞)この、その
locus -ī(男)点、地点
circiter(副)(数・時間が)およそ
quinque(不変化詞)(数)(基数)5(の)
perveniō -īre -vēnī -ventum(自)達する、届く

2. Ibi perpaucī aut vīribus cōnfīsī trānāre contendērunt aut lintribus inventīs sibi salūtem repperērunt;

ibi(副)そこに(で)
perpaucī -ae -a(形)(複)ごくわずかな
aut(接)aut 〜 aut 〜あるいは〜
vīs(女)(人・動物・自然の物理的な)力、強さ、勢い
confīdō -ere -fīsus sum(自)信頼する、信ずる(+奪格)
trānō -āre -āvī -ātum(自)向こう岸まで泳ぐ、泳いで渡る
contendō -ere -tendī -tentum(自)努力する、がんばる(+不定法)
linter -tris(女)(男)小舟
inveniō -īre -vēnī -vensum(他)(偶然)出会う、でくわす、見つける
suī(代)(再帰)(属格)(与格:sibi)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
salūs -ūtis(女)無事、安全
reperiō -īre repperī repertum(他)手に入れる、得る

3. in hīs fuit Ariovistus, quī nāviculam dēligātam ad rīpam nactus eā profūgit; reliquōs omnēs equitātū cōnsecūtī nostrī interfēcērunt.

in(前)(+奪格)(分類において)〜の中に
hic haec hoc(代)(指示詞)今述べたばかりのこと ・hic 〜 ille これは〜されは、後者は〜前者は
Ariovistus -ī(男)アリオウィストゥス(GeramaniaのSuebi族の王/Galliaへ侵入しCaesarに撃退された)
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
nāvincula -ae(女)(詞小辞)小舟
dēligō -āre -āvī -ātum(他)結びつける、つなぐ、縛る(+物・事の対格 ad 物・事の対格)
ad(前)(+対格)〜に、〜において、〜の近くに
pa -ae(女)岸、工事
nanciscor -scī nactus sum(他)(形式受動相)(起動)手に入れる、獲得する
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
profugiō -gere -fūgī(自)逃げ去る、逃亡する
reliquus -a -um(形)その他の
omnēs -ium(男)(女)(複)すべての人々
equitātus -ūs(男)騎兵隊
consequor -quī -secūtus sum(自)(形式受動相)到達する、届く、追いつく
noster -trī(男)(複)我々の家族(親類・同胞・軍隊・兵)
interficiō -cere -fēcī -fectum(他)殺す

4. Duae fuērunt Ariovistī uxōrēs, ūna Suēba nātiōne, quam domō sēcum dūxerat, altera Nōrica, rēgis Vocciōnis soror, quam in Galliā dūxerat ā frātre missam: utraque in eā fugā periit; duae fīliae: hārum altera occīsa, altera capta est.

duo -ae -o(数)(基数)二つ(の)
uxor -ōris(女)妻
ūnus -a -um(形)一人の、一つの
Suēba -a(女)Suebiaの女
Suēbia -ae(女)Suebi族の国
nātiōnis(女)出生、誕生
domus -ūs(女)(奪格:domō)故郷、自国
sēcum=cum se
cum(前)(+奪格)〜といっしょに
dūcō -ere duxī ductum(他)導く、連れて行く
alter -era -erum(形)第二の、もう一つの
Nōricus -a -um(形)Noricumの
Nōricum -ī(中)ノーリクム、-コン(Danubius川の南、RaeticaとPannoniaの間の地域/のちにローマの属州)
rexgis(男)王、君主
soror -ōris(女)姉妹
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
Gallia -ae(女)ガッリア(Galli族の地/のちにローマの属州)
dūcō -ere duxī ductum(他)(男が)結婚する、妻にする
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
frāter -tris(男)兄弟
mittō -ere mīsī missum(他)贈る
uterque utraque utrumque(代)二つのうちのどちら(の〜)も、両方(の〜)とも
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)〜で、〜において、〜のもとで
fuga -ae(女)敗走
pereō -īre -iī -itum(自)死ぬ
lia -ae(女)娘
hic haec hoc(代)これ、この人
alter -era -erum(形)二つのうち一方の ・alter 〜 alter 〜 一方は〜他方は
occidō -ere -cidī -cīsum(他)殺す
capiō -ere cēpī captum(他)とらえる、捕虜にする

5. C. Valerius Procillus, cum ā custōdibus in fugā trīnīs catēnīs vinctus traherētur, in ipsum Caesarem hostīs equitātū persequentem incidit.

C.(略)Gāius -ī(男)ガイユス(ローマ人の個人名)
Valerius -ī(男)ウァレリウス(ローマ人の氏族名)
cum(接)(+接続法)(歴史的/+未完了、過去完了)
ā(前)(+奪格)〜によって
custōs -ōdis(男)(女)見張人、監視人
trīnī -ae -a(数)(配列詞)3倍(3重)の
catēna -ae(女)鎖
vinciō -īre vinxī vinctum(他)縛る、結ぶ、つなぐ
trahō -ere traxī tractum(他)引く、引っ張る、引きずる
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
Caesar -aris(男)カエサル(Julia氏族に属する家名/特にC. Julius Caesar、ローマの将軍・政治家/Brutus、Cassiusらに暗殺された(前44)/以後Hadrianus帝の時代までAugustusの称号とともにローマ皇帝の称号となった)
persequor -quī -secūtus sum(他)(形式受動相)追跡(追撃)する
incidō -ere -cidī -cāsum(自)出くわす、たまたま見つける(in 対格)

6. Quae quidem rēs Caesarī nōn minōrem quam ipsa victōria voluptātem attulit, quod hominem honestissimum prōvinciae Galliae, suum familiārem et hospitem, ēreptum ē manibus hostium sibi restitūtum vidēbat, neque ēius calamitāte dē tantā voluptāte et grātulātiōne quicquam Fortūna dēminuerat.

quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et si、sed isなど
quidem(副)確かに、全く
rēs reī(女)物、物事、事柄
nōn(副)〜でない
minor -or -us(形)(比較級)下位の、劣った
victōria -ae(女)勝利
voluptās -ātis(女)喜び、楽しみ、満足
afferō afferre attulī allātum(他)ひき起こす、生じさせる、もたらす(+人の与格+物・事の対格)
quod(接)(+直説法)〜ので
homō -minis(男)(女)人、人間
honestus -a -um(形)高潔な、りっぱな
prōvincia -ae(女)(ローマの)属州
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
familiāris -is(男)(女)親しい人、友人
et(接)〜と(そして)〜
hospes -pitis(男)(女)客
ēripiō -pere -ripuī -reptum(他)奪い取る、ひったくる
ē(前)=ex(前)(+奪格)(空間的)〜から、〜より
manus -ūs(女)(人間の)手
restituō -ere -stituī -stitūtum(他)取り戻す、回収する
videō -ēre vīdī vīsum(他)見る(+対格)
ēius→ējus
calamitās -ātis(女)不運、災難
(前)(+奪格)(部分)〜の中から
tantus -a -um(形)これ(それ)ほど大きい(多量の、重要な)
voluptās -ātis(女)喜び、楽しみ、満足
grātulātiōnis(女)祝賀、祝福
quicquam=quidquam(→quisquam)
quisquam quisquam quidquam(代)(否定文中で)だれも、何も
Fortūna -ae(女)フォルトゥーナ(ローマの運命の女神/ギリシア神話のTycheに当たる)
dēminuō -ere -minuī -minūtum(他)取り去る(+物・事の対格 de 物・事の奪格)

7. Is sē praesente dē sē ter sortibus cōnsultum dīcēbat, utrum īgnī statim necārētur an in aliud tempus reservārētur: sortium beneficiō sē esse incolumem.

praesens -entis(形)(現在分詞)(今ここに)いる、ある
(前)(+奪格)(関連・限定)〜に関して、〜について
ter(副)3度、3回
sors -rtis(女)くじ(札)
consultum -ī(中)神託、託宣
dīcō -ere dixī dictum(他)示す、指示する
utrum(副)(中性形)〜かまたは(それとも)
ignis -is(男)火
statim(副)直ちに、その場で
necō -āre -āvī -ātum(他)殺す
an(小辞)(疑問文において選択肢を示して)〜かあるいは(それとも)
in(前)(+対格)(目的または動機を表わして)〜のために
alius -a -us(形)他の、別の
tempus -poris(中)しかるべき(ふさわしい)時
reservō -āre -āvī -ātum(他)(他日・他目的のために)取って(残して)おく(+物・事の対格 in 物・事の対格)
beneficium -ī(中)善行、親切、恩恵、好意
incolumis -is -e(形)そこなわれていない、無傷の、無事な

8. Item M. Mētius repertus et ad eum reductus est.

item(副)同じく、同様に
M.(略)=Marcus -ī(男)マルクス(ローマ人の個人名)
reperiō -īre repperī repertum(他)発見する、見つける
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
redūcō -ere -duxī -ductum(他)連れ戻す、連れ帰る
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)