『ガリア戦記』を原文で読む(第4回)

(テキスト6ページ、14行目〜)

III. 1. Hīs rēbus adductī et auctōritāte Orgetorīgis permōtī cōnstituērunt ea quae ad proficīscendum pertinērent comparāre, iūmentōrum et carrōrum quam māximum numerum coemere, sēmentēs quam māximās facere, ut in itinere cōpia frūmentī suppeteret, cum proximīs cīvitātibus pācem et amīcitiam cōnfīrmāre.

hic haec hoc(形)(指示詞)この、ここの、ここにある
rēs reī(女)事態、事情、状況
addūcō -ere -duxī -ductum(他)導く、連れて(持って)いく(くる)
et(接)〜と(そして)〜
auctōritās -ātis(女)権威、影響力
Orgetorixgis(男)オルゲトリクス(Caesarに敵対したHelvetii族の指導者)
permoveō -ēre -mōvī -mōtum(他)促す、そそのかす
constituō -ere -mōvī -mōtum(他)促す、そそのかす
is ea id(代)(指示詞)彼、彼女、それ
quī quae quod(代)(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
ad(前)(+対格)〜のために、〜の目的で
prōficistor -scī -fectus sum(自)(形式受動相)出発する、旅立つ
pertineō -ēre -tinuī -tentum(自)資する、役立つ
comparō -āre -āvī -ātum(他)準備する
iūmentōrum→jūmentōrum
jūmentum -ī(中)荷物運搬用の動物、役畜(ラバ・馬など)
carrus -ī(男)二輪の馬車
quam(副)(+最上級)できるだけ、なるべく
maximus -a -um(形)(最上級)最も多い
numerus -ī(男)数、数量(+属格)
coemō -ere -ēmī -emptum(他)買い集める、買い占める
sēmentis -is(女)種まき
faciō -cere fēcī factum(他)する、行なう
ut(接)(+接続法)(副詞節を導く)(目的)〜するために
in(前)(+奪格)(ある状況・状態など)〜で、〜において、〜のもとで ・in itinere 道中で
iter itineris(中)旅、旅行 ・in itinere 道中で
cōpia -ae(女)豊富、大量(+属格)
frūmentum -ī(中)穀物
suppetō -ere -īvī -ītum(自)たくわえがある、手元にある
cum(前)(+奪格)(結合・敵対・比較など)〜と
proximus -a -um(形)(最上級)最も近い
cīvitās -ātis(女)国家、共同体
pax pācis(女)講和、和平
amīcitia -ae(女)友好(親善)関係
confirmō -āre -āvī -ātum(他)確立する、確かにする

2. Ad eās rēs cōnficiendās biennium sibi satis esse dūxērunt; in tertium annum profectiōnem lēge cōnfīrmant.

is ea id(形)(指示詞)この、その
rēs reī(女)物、物事、事柄
conficiō -cere -fēcī -fectum(他)なし遂げる、成就する
biennium -ī(中)2年間
suī(代)(再帰)(属格)彼(彼女・それ・彼ら・それら)自身
satis(不変化詞)(中)十分
dūcō -ere duxī ductum(他)みなす、(〜と)考える
in(前)(+対格)(時間的)〜に
tertius -a -um(数)(序数)第3の、3番目の
annus -ī(男)年
profectiōnis(女)旅立ち、出発
lexgis(女)法、法律
confirmō -āre -āvī -ātum(他)正式に認める、裁可する

3. Ad eās rēs cōnficiendās Orgetorīx dēligitur. Is sibi lēgātiōnem ad cīvitātēs suscēpit.

dēligō -ere -lēgī -lectum(他)選ぶ、選択する
lēgātiōnis(女)使節の職(任務)
ad(前)(+対格)(空間的)〜の方へ、〜に向かって
suscipiō -pere -cēpī -ceptum(他)引き受ける、企てる、始める

4. In eō itinere persuādet Casticō, Catamantaloedis filiō, Sēquanō, cūius pater rēgnum in Sēquanīs multōs annōs obtinuerat et ā senātū populī Rōmānī amīcus appellātus erat, ut rēgnum in cīvitāte suā occupāret, quod pater ante habuerat;

persuādeō -ēre -suāsī -suāsum(他)説得する、促す、勧める(+人の与格+ut)
filius -ī(男)息子
Sēquanus -a -um(形)Sequani族の
cūius→cūjus
pater -tris(男)父、父親
rēgnum -ī(中)王であること、王権、王位
in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
Sēquanī -ōrum(男)(複)セークゥアニー(Galla CelticaのArar川とJura山脈の内にいた一部族)
multus -a -um(形)多数の、多くの、豊富な
obtineō -ēre -tinuī -tentum(他)(力・権利などを)もっている、保持している
ā(前)(+奪格)〜から、〜より
senātus -ūs(男)(ローマの)元老院
populus -ī(男)民族、国民
Rōmānus -a -um(形)ローマの、ローマ人の
amīcus -ī(男)友人
appellō -āre -āvī -ātum(他)名称(称号)を与える、命名する(+2個の対格)
ut(接)(+接続法)(名詞節を導く)(命令・説得・依頼・決心・願望・同意・配慮などを意味する動詞または語句のあとで)〜(する)ことを
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
occupō -āre -āvī -ātum(他)(地位・官職などを)占める、就く
ante(副)(時間的)前に、以前に
habeō -ēre habuī habitum(他)(性質・権利・機能などを)有する

5. itemque Dumnorīgī Haeduō, frātrī Dīviciācī, quī eō tempore prīncipātum in cīvitāte obtinēbat ac māximē plēbī acceptus erat, ut idem cōnārētur persuādet eīque fīliam suam in mātrimōnium dat.

item(副)同じく、同様に
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合はその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
Dumnorixgis(男)ドゥムノリクス(Aedui族の首領/Diviciacusの弟/ローマ人に敵対した)
Haeduī -ōrum(男)(複)=Aeduī -ōrum(男)(複)アエドゥイー(Gallia Celticaの有力な部族/Arar川とLiger川の間にいた)
Aeduus -a -um(形)Aedui族の
frāter -tris(男)兄弟
Dīviciācus -ī(男)ディーウィキアークス(Aedui族の首領/Caesarに味方して、兄弟Dumnorixと争った)
tempus -poris(中)頃、時期
principātus -ūs(男)元首の地位
obtineō -ēre -tinuī -tentum(他)(場所・地位を)占めている
ac(接)=atque(接)〜と、そして
maximē(副)(最上級)特に、とりわけ
plebs plēbis(女)平民、プレブス
acceptus -a -um(形)(完了分詞)歓迎される、好ましい
īdem eadem idem(代)(指示詞)同じ人(もの)、同様のもの
cōnor -ārī -ātus sum(他)努力する、試みる、企てる(+物・事の対格)
lia -ae(女)娘
in(前)(+対格)(ある状況・状態など)〜へ ・filiam suam in matrimonium dat 自分の娘を嫁がせる
mātrimōnium -ī(中)結婚、婚姻 ・in matrimonium dare 嫁にやる、結婚させる
dare dedī datum(他)(ある状況に)置く、させる(+物・事の対格 in 物・事の対格)

6. Perfacile factū esse illīs probat cōnāta perficere, proptereā quod ipse suae cīvitātis imperium obtentūrus esset:

perfacile(副)(中性形)きわめて容易に
factus -a -um(形)(完了分詞)達成(成就)された
ille illa illud(代)(指示詞)あれ、それ、あの人、その人、彼、彼女
probō -āre -āvī -ātum(他)説明(立証)する、信じさせる(+人の与格+物・事の対格/+対格+不定法)
cōnātum -ī(中)試み、企て
perficiō -cere -fēcī -fectum(他)完成する、なし遂げる
proptereā(副)それゆえに、その結果として ・proptereā quod 〜 〜であるから
quod(接)(理由)(+接続法)〜という理由で、〜と言って
ipse -a -um(代)(強意)自ら、自身
imperium -ī(中)権力、支配権、命令権

7. nōn esse dubium quīn tōtīus Galliae plūrimum Helvētiī possent; sē suīs cōpiīs suōque exercitū illīs rēgna conciliātūrum cōnfīrmat.

nōn(副)〜でない
dubium -ī(中)疑い
quīn(接)(従属節で接続法と/主節は否定(または実質的な否定)文)(妨害・疑惑を否定する主節を受けて)〜(する)ことを(に) ・non est dubium quīn 〜に疑いはない
tōtus -a -um(属格 -tīus)(形)全体(全部)の
Gallia -ae(女)ガッリア(Gali族の地/のちにローマの属州)
plūrimum(副)(中性形)最も、最も多く
Helvētiī -ōrum(男)(複)ヘルウェーティー(現在のスイスの西部と北部にいたケルト系一部族)
possum posse potuī(自)勢力(影響力、効力)がある ・plurimum posse 最も影響力がある
cōpia -ae(女)(通例複)貯え、財産、生計の資
exercitus -ūs(男)訓練された軍隊
conciliō -āre -āvī -ātum(他)獲得する(+人の与格+物・事の対格)
confirmō -āre -āvī -ātum(他)確言(断言)する(+対格+不定法)

8. Hāc ōrātiōne adductī inter sē fidem et iūsiūrandum dant et rēgnō occupātō per trēs potentissimōs ac fīrmissimōs populōs tōtīus Galliae sēsē potīrī posse spērant.

ōrātiōnis(女)発言、陳述
addūcō -ere -duxī -ductum(他)引き寄せる
inter(前)(+対格)(一般に)〜の間で、〜の中で
fidēs -eī(女)信義
iūsiūrandum→jūsjūrandum jūrisjūrandī(中)誓い、誓約
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける
regnum -ī(中)王であること、王権、王位
per(前)(+対格)(手段・媒介)〜によって、〜で
trēs trēs tria(数)(基数)三つの
potens -entis(形)(現在分詞)強力な、影響力のある
firmus -a -um(形)強固な、強い、しっかりした
tōtus -a -um(属格 -tīus)(形)全体(全部)の
Gallia -ae(女)ガッリア(Galli族の地/のちにローマの属州)
sēsē(代)(再帰)(対格、奪格)=sē
potior -īrī potītus sum(自)(形式受動相)わがものとする、獲得する
possum posse potuī(他)(〜することが)できる(+不定法)
spērō -āre -āvī -ātum(他)希望する、期待する(+対格+不定法)
【参考文献】
カエサル『ガリア戦記』〈第1巻〉』遠山一郎・訳注(大学書林
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)